De Bijbelse chronologie is het plaatsen van de relatieve chronologie van de in de Hebreeuwse Bijbel – het Oude Testament – en het Nieuwe Testament beschreven gebeurtenissen waar mogelijk in de absolute chronologie, de christelijke jaartelling. Totdat Dionysius Exiguus zijn paaskalender opstelde – die pas eeuwen later als algemeen middel voor het dateren van gebeurtenissen werd geaccepteerd – waren alle dateringen relatief. Dat wil zeggen dat gebeurtenissen ten opzichte van elkaar, maar vooral ten opzichte van de regering van vorsten werden geplaatst. Dit geldt niet alleen voor de Bijbel, maar voor veel datering uit de oudheid.

In de oudheid werd de kalender en jaarrekening bepaald door de seizoenen en de zichtbare hemellichten: zon, maan en sterren. Ieder volk hield zijn eigen jaartallen bij, maar er moet rekening worden gehouden met de wijze waarop bijvoorbeeld regeringsjaren werden gerekend. Bij het ene volk was het eerste jaar van een aangetreden koning al vol als het kalenderjaar was afgelopen, terwijl bij een ander volk dan pas het eerste jaar begon. Bij de een werd een regentschap wel en bij de ander niet meegeteld. Koningslijsten kunnen daarom niet zomaar met elkaar worden verrekenend. Waar bij het relatief onbeduidende en op zichzelf gerichte volk van Israël allerlei onzekerheden overblijven, geven de gebeurtenissen in een wereldrijk, dat met veel culturen in aanraking kwam, vaak veel geschikter materiaal om dateringen vrij exact te kunnen doen. Als vervolgens de lotgevallen van de Israëlische koningen gerelateerd worden aan hun buren kunnen dwarsverbanden worden gelegd.

De dag begon wanneer de zon opkwam en eindigde bij zonsondergang. In Mesopotamië werd de dag verdeeld in twaalf gelijke delen, gebaseerd op hun twaalftallig stelsel. In Mesopotamië en Kanaän was de maan erg belangrijk. De maand begon met nieuwe maan. In sommige culturen, zoals de Hebreeuwse, was een jaar verstreken wanneer er twaalf maanden waren geteld. Het jaar duurde daardoor ongeveer elf dagen te kort. Om te voorkomen dat na een jaar of zes Pesach te vroeg in het jaar zou vallen, werd een schrikkelmaand ingevoerd voordat de paasmaand nisan begon. Voor het Oude Egypte was het jaar belangrijker dan de maand; omdat de Nijl jaarlijks voorspelbaar uit haar oevers trad. Daarom waren de zon en een ster als Sirius (Sopdet) van vitaal belang.

De oude Grieken en de Romeinen waren uitstekende historici die tijdstippen zo goed mogelijk vastlegden. Zij rekenden vrijwel altijd vanaf de eerste keer dat de Olympische Spelen werden gehouden (776 v.Chr.) of van de datum volgens het boek Ab urbe condita (Vanaf de stichting van de stad) waarop de stad Rome zou zijn gesticht (753 v.Chr.), de Ab urbe condita (jaartelling). Zo'n tijdsbepaling werd dan gespecificeerd door een aantal politici te noemen dat op het moment van de beschreven gebeurtenissen regeerde. In Rome bij voorkeur de consuls, omdat die op een vaste dag voor het daar op volgende jaar gekozen werden. Dit gebruik klinkt door in de Bijbel als de auteur van het Evangelie volgens Lucas in hoofdstuk 3 drie, vier machthebbers opnoemt om de gebeurtenissen in historisch perspectief te plaatsen.

De jaartallen die dit artikel geeft, zijn soms onzeker en daarom voorzien van een vraagteken. Andere zijn niet aan twijfel onderhevig, doordat de context en genoemde feiten voldoende basis bieden voor een zekere datering. Voorbeelden hiervan zijn het jaar 841 v.Chr. waarin Jehu aan de macht kwam en 722 v.Chr. voor de val van Samaria. Alle dateringen van voor ongeveer 930 v.Chr. zijn schattingen.

In de Bijbelse chronologie worden de gebeurtenissen uit de Bijbel waar mogelijk gerelateerd aan gebeurtenissen in omringende landen of landen waarvan gebeurtenissen in de Bijbel staan, zoals in het de Egyptische chronologie van het Oude Egypte, de chronologie van het Nabije Oosten voor Assyrië, Babylonië en het Perzische Rijk en de chronologie van het Romeinse Rijk. Hierbij wordt gebruikgemaakt van de annalen en ander archeologisch materiaal uit deze landen en uiteraard uit Palestina. Er wordt vooral gezocht naar gebeurtenissen die in documenten uit meerdere landen worden beschreven, vooral in relatie tot gebeurtenissen die wel met grote waarschijnlijkheid of zekerheid geplaatst kunnen worden in een absolute chronologie, zoals zonsverduisteringen en maansverduisteringen (liefst volledige verduisteringen, omdat deze zeldzaam zijn en met zekerheid kunnen worden gedateerd). Voor de periode tussen de gebeurtenissen uit de Hebreeuwse Bijbel en het Nieuwe Testament wordt veel gebruikgemaakt van I Makkabeeën en de werken van Flavius Josephus.

Het eerste woord van de Bijbel betekent "In het begin". Het tekent de eerste elf hoofdstukken van Genesis, verhalen die vaak verwant zijn aan de Mesopotamische mythologie. Genesis beschrijft de schepping van hemel en aarde en in een tweede verhaal de schepping van Adam en Eva in de Hof van Eden. De mensen werden in die periode ongeveer 900 jaar oud (in de mythologie van Mesopotamië worden de eerste mensen tienduizenden jaren oud). De eerste periode in de indeling hieronder wordt afgesloten met een wereldomvattende overstroming, de zondvloed.

Voor de chronologie van de periode tot aan grofweg 1000 v.Chr. kan bovengenoemde methode niet worden gehanteerd, omdat de gebeurtenissen in de Bijbel in deze periode zelden worden gestaafd door buitenbijbels bewijsmateriaal en in nog minder gevallen een betrouwbare datering mogelijk is. Terugtellend vanaf de periode vanaf ongeveer 1000 v.Chr. is het wel mogelijk een chronologie te reconstrueren. Deze heeft uiteraard weinig tot geen wetenschappelijke waarde, maar kan helpen de verhalen te plaatsen in de context van het archeologisch materiaal dat uit de betreffende periode is overgebleven, zoals een denkbare relatie tussen de ziggoerats in Babylonië en de Toren van Babel.

Louter gebaseerd op gegevens in de eerste hoofdstukken van Genesis en los van buitenbijbelse wetenschappelijke kennis is het mogelijk om een chronologie op te stellen vanaf de schepping van Adam tot aan de aartsvaders. Met name de geslachtregisters in Genesis 5 en 11 maken dit mogelijk doordat ze aangeven op welke leeftijd iemand een zoon kreeg. De op deze wijze verkregen jaartelling Anno Mundi (A.M., sinds de schepping van de wereld) gaat ervan uit dat de vermelde geboortejaren mogen worden afgerond. Opgemerkt dient te worden dat de Septuagint een aantal afwijkende leeftijden noemt in deze geslachtsregisters, wat resulteert in een drastisch verschillende telling.

Over de eerste eeuwen na Abraham (Genesis 12-50) en de rest van de pentateuch (eerste vijf boeken van de Bijbel) zwijgen de teksten van de omliggende landen van Kanaän over de familie van Abraham en het kleine volkje Israëlieten in Gosen in het Oude Egypte. Ook de Bijbelschrijver geeft maar weinig aanknopingspunten, zoals namen van de farao's, om tot een datering te komen.

Bijvoorbeeld:

Datering van de Uittocht uit Egypte. Daarover zijn er drie theorieën: een vroege en een late datering, en één ertussenin. Voor de datering gaat men uit van 1 Koningen 6:1, dat zegt dat Salomo de tempel bouwde in het 480e jaar na de uittocht. De tempel zou gebouwd zijn rond 968, dus dan zou de uittocht in 1440 v.Chr. hebben plaatsgevonden. Dit is de vroege datering voor de uittocht. Met de stad Ramses die de Israëlische slaven moesten bouwen is dan vermoedelijk Avaris bedoeld. Gaat men uit van de Septuagint (daar staat 440 jaar), dan komt men op 40 jaar later, namelijk 1401 v.Chr. Ten slotte is er nog de late datering van de uittocht onder Ramses II of diens zoon, ca. 1300 v.Chr. Indien de Exodus rond 1440 v.Chr. was, viel de gunstige bejegening van Jozef en zijn familie in de periode van de Hyksos, evenals Israël een Semitisch volk (1790 v.Chr. -1550 v.Chr.), en sloeg de stemming van de Egyptische leiders om toen deze Hyksos werden verdreven.

Overig

• Opgravingen te Ai en Jericho geven geen steun voor de vroege en ook niet voor de late datering van de verovering van Kanaän.

• 
  Opgravingen in Ur
• 
  Aziaten presenteren zich voor farao
• 
  Familie van Thoetmosis I: Mogelijk is hij de farao die Jozef niet gekend had
• 
  Amenhotep II: Mogelijk farao tijdens de uittocht uit Egypte

Er zijn ook niet zo veel buitenbijbelse gegevens over de periode van de richters (of: rechters), dus in deze periode zijn de jaartallen hoogst onzeker. Uitgaande van een vroege uittocht:

Overig

• Aardewerk in Hazor gevonden uit de eerste helft van de 12e eeuw.

• 
  Door Egypte krijgsgevangen gemaakte Filistijnen
• 
  Filistijns oorlogsschip
• 
  In de Richterentijd was Silo het nationale heiligdom

Deze periode kent het eerste jaartal in de Bijbel dat min of meer vast ligt, namelijk de inval van Sjosjenq I (in de Bijbel Sisak genoemd) in 925 v.Chr. Er werd namelijk een stele met herdenkingsinscriptie van zijn veldtocht in Egypte gevonden. Vanaf dit jaartal kunnen dit soort dwarsverbanden met buitenbijbels archeologisch materiaal steeds worden gelegd (zie in het begin van het artikel onder Methode). Zo bevestigt de stele van Mesha bijvoorbeeld dat Moab zich van Israël losmaakte; de Bijbel zegt: na Achabs dood.

De inscripties van de Assyrische koningen geven de namen en een minstens globale datering van zes koningen van Israël en van drie van Juda^[3]:

• Salmanassar III (858 - 824 v.Chr.) noemt Achab en Jehu.
• Adad-Nirari III (811 - 783 v.Chr.) noemt Joas van Israël.
• Tiglat-Pileser III (745-724 v.Chr.) noemt Menachem, Pekach, Hosea en Achaz van Juda.
• Sanherib (705 - 681 v.Chr.) noemt Hizkia.
• Esarhaddon (681 - 669 v.Chr.) en Assurbanipal (669 - 627 v.Chr.) noemen Manasse.

Het zijn ijkpunten om de chronologie van de Bijbel te correleren aan bijvoorbeeld de Assyriologie en daarmee aan onze jaartelling.

Overig

• Koning David: Hoewel Davids naam in een inscriptie is gevonden, twijfelen sommige geleerden of David niet een titel was in plaats van een eigennaam. Meestal wordt zijn koningschap gedateerd rond het jaar 1000 v.Chr.
• Jerobeam en Rehabeam zijn tegelijkertijd (ca. 930 v.Chr.) koning geworden en hun opvolgers zijn allebei in 841 door Jehu vermoord. Tussen deze tijdstippen zijn in Israël 98 regeringsjaren verstreken en in Juda 95. Ook verderop komen er moeilijkheden, wanneer men de regeertermijnen precies wenst aan te houden. Vermoedelijk zijn de lijsten van verschillende bronnen afkomstig. Gelukkig zijn er buitenbijbelse documenten die dezelfde persoonlijkheden en gebeurtenissen beschrijven, waardoor met enige regelmaat de klokken weer gelijk kunnen worden gezet.
• De profeet Jesaja had er bij Achaz op aangedrongen neutraal te blijven
• Hosea wilde een verbond met Egypt; stuurde gezanten.
• Sargon II (721/2-705) deelt in zijn annalen mee, dat hij in zijn eerste regeringsjaar Samaria verwoestte en 27.290 inwoners buit maakte — 2 Koningen 17:1-6. Maar mogelijk is dit propaganda en was de stad al gevallen onder zijn voorganger

• 
  Karnak: Inval van Sjosjenq I (Sisak) in Israël
• 
  Mesa's relaas over Moabs onafhankelijkheidsstrijd tegen Achab
• 
  Jehu bij Salmanasser III
• 
  Tiglat Pileser III
• 
  portret van Sargon II

• 
  De door Hizkia aangelegde ondergrondse watervoorziening van Jeruzalem
• 
  Sanheribs verslag van zijn oorlog in Juda, 701 v.Chr.
• 
  Krijgsgevangenen uit Lakis
• 
  Het beleg van Lakis
• 
  Scherf met daarop een brief uit het door Nebukadnezar bedreigde Lakis

• 
  Cyruscilinder: alle gedeporteerde volken mogen terugkeren om hun eigen goden te aanbidden.
• 
  Xerxes I achter zijn vader Darius I

De periode tussen de Hebreeuwse Bijbel en het Nieuwe Testament. De Hebreeuwse Bijbel eindigt met de herbouw van Jeruzalem, inclusief de muur van Jeruzalem, rond 444 v.Chr. Het Nieuwe Testament begint met de aankondiging van de geboorte van Jezus, rond 6 v.Chr. Veel informatie over deze tussenliggende periode wordt ontleend aan I Makkabeeën en de werken van Flavius Josephus (die ook over de eerste eeuw n.Chr. veel informatie geeft).

Overig

• Door steeds tijdig de juiste kant te kiezen in de Romeinse burgeroorlog, voorkomt Herodes dat Cleopatra VII invloed krijgt in zijn land. Hij bouwt onder meer Caesarea Maritima, een Romeinse stad aan de kust, Massada en maakt een begin met de vernieuwing van de Joodse tempel.

• 
  Muntstuk van Ptolemaios Philadelphus
• 
  Antiochus IV Epifanes

Jezus' geboorte

• Matteüs plaatst de geboorte tijdens de regering van Herodes de Grote; Herodes stierf in 4 v.Chr. Matteüs vertelt ook dat Herodes zijn "rivaal" (als koning) wilde uitschakelen en alle kinderen onder 2 jaar liet vermoorden.^[14] Dit betekent dat Jezus tot twee jaar oud kon zijn terwijl Herodes nog leefde en de geboorte dus tot 6 v.Chr. kan worden teruggeplaatst.
• Lucas vertelt dat Jezus werd geboren tijdens een volkstelling die gehouden werd tijdens het bewind van Quirinius over Syrië.^[15] Flavius Josephus en Handelingen 5:37 vertellen ons over een inschrijving rond 6 n.Chr. Quirinius was keizerlijk legaat voor Syrië en Cilicië van 6 tot 9 n.Chr. Tijdens de laatste regeringsjaren van Herodes de Grote waren Gaius Sentius Saturninus en daarna Publius Quinctilius Varus gouverneur van Syrië. Het zou kunnen dat Lucas Quirinius verwisseld heeft met Quinctilius Varus.

Openbaar optreden van Jezus

• Volgens Lucas was Jezus toen hij in het openbaar verscheen ongeveer 30 jaar in het 15e jaar van keizer Tiberius.^[16] Tiberius begon zijn regering op 19 augustus van het jaar 14 n.Chr., dus het openbare optreden van Johannes de Doper en vervolgens van Jezus begon ca. 29 n.Chr.
• Lucas zegt dat dit plaatsvond toen Annas en Kajafas hogepriester waren,^[17] maar er was altijd maar een hogepriester. Annas was hogepriester van 6 - 15 n.Chr., Kajafas van 18 - 36 n.Chr.
• Het is niet goed bekend hoe lang Jezus' openbare optreden duurde. De bediening van Jezus lijkt zich in de synoptische evangeliën binnen twaalf maanden af te spelen, terwijl in Johannes deze minimaal twee jaar duurde (omdat er drie vieringen van Pesach worden genoemd).

Jezus' dood

• Volgens alle evangeliën werd Jezus op een vrijdag gekruisigd. Volgens Johannes werden op deze vrijdag de paaslammeren geslacht en moet het vrijdag 14 nisan zijn geweest volgens de Joodse kalender. De synoptische evangeliën plaatsen de kruisiging echter op vrijdag 15 nisan, de volgende dag van de maand, maar dezelfde dag van de week. Dit is niet alleen in onderlinge tegenspraak, het is moeilijk een jaar te vinden in de periode waarin Pilatus prefect was waarbij 15 nisan op een vrijdag viel. De synoptische evangeliën zijn hierdoor in tegenspraak met de astronomie.^[18] Er waren in deze periode mogelijk drie vrijdagen waarop 14 nisan viel: 7 april 30, 3 april 33 en 30 maart 36.^[19][20]

• 
  Augustus, keizer van Rome 27 v. Chr - 14 n.Chr.
• 
  Tiberius, keizer van Rome 14-37
• 
  Inscriptie met de naam van Pilatus, gevonden in Caesarea
• 
  Claudius I, keizer van Rome 41-54
• 
  Nero, keizer van Rome 54-68