Binnenstad

Stadsdeel van Utrecht
Kerngegevens
Gemeente	Utrecht
Coördinaten	52° 5′ NB, 5° 7′ OL
Oppervlakte	2,71 km²
- land	2,59 km²
- water	0,11 km²
Inwoners (2023)	19.630[1] (7.244 inw./km²)
Woning­voorraad	10.718 woningen[1]
Overig
Postcode(s)	3511 - 3513

Binnenstad is een van de tien stadsdelen (volgens de gemeentelijke indeling: wijken) van de gemeente Utrecht. Het stadsdeel heeft 20.628 inwoners (2025).^[2] Naast de historische binnenstad, met talloze monumenten, liggen ook het Centraal Station en winkelcentrum Hoog Catharijne in het stadsdeel Binnenstad, alsmede de Jaarbeurs.

Binnenstad wordt begrensd door:

• de Stadsbuitengracht in het noorden en oosten
• de Vaartsche Rijn, de Kruisvaart, de Asselijnstraat, een gedeelte van de Croeselaan en de Van Zijstweg in het zuiden
• het Merwedekanaal, de Graadt van Roggenweg, het zuidelijke deel van het Westplein, de westelijke ingang van de Leidseveertunnel en de spoorlijn Amsterdam - Elten in het westen

De eigenlijk binnenstad omvat alleen de wijken en buurten gelegen binnen de Stadsbuitengracht.^[3]

Onder meer de volgende wijken en buurten maken deel uit van Binnenstad:^[3]

• Oude Binnenstad
• Stationsgebied
• Hooch Boulandt
• Vaartsebuurt
• Beurskwartier

Volgens de gemeentelijke indeling bestaat Binnenstad uit de volgende subwijken en buurten:^[4]

• Binnenstad Woongebied
  • Wijk C
  • Breedstraat, Plompetorengracht en omgeving
  • Nobelstraat en omgeving
  • Nieuwegracht-Oost
  • Lange Nieuwstraat en omgeving
  • Springweg en omgeving, Geertebuurt
  • Hooch Boulandt
  • Bleekstraat en omgeving
• Binnenstad City- En Winkelgebied
  • Domplein, Neude, Janskerkhof
  • Lange Elisabethstraat, Mariaplaats en omgeving
  • Hoog Catharijne, NS, Jaarbeurs

Naast de gemeentelijke indeling is er nog de indeling van het Centrummanagement Utrecht, dat voornamelijk ondernemers vertegenwoordigt. Volgens de indeling van het Centrummanagement bestaat Binnenstad uit de volgende kwartieren:^[5]

• Stadhuiskwartier
• Domkwartier
• Museumkwartier
• Universiteitskwartier
• Vredenburgkwartier

Het oude kerngebied van Utrecht lag vanaf omstreeks het jaar 50 rond het huidige Domplein. Militair, religieus, bestuurlijk en qua handel en ambachten concentreerden zich hier de diverse machten. In 1122 verkreeg Utrecht stadsrechten, waarop om een 132 hectare groot grondgebied een stadswal/stadsmuur met verdedigingsgracht is aangelegd. Pas in de 19e eeuw ontwikkelde de stad zich qua bebouwing grootschalig daarbuiten en zijn het merendeel van de verdedigingswerken gesloopt. Het huidige stadsdeel Binnenstad beslaat grotendeels het grondgebied binnen de voormalige stadsmuren en daarnaast aan de westzijde ervan het terrein tussen de oude binnenstad en het spoor, en het gebied rond het Centraal Station en de Jaarbeurs.

Naast het 'Plan Hoog Catharijne' in de jaren 1970 en het herstructureringsproject daarvan (CU2030) in de jaren 2010, is de binnenstad in de tussenliggende periode veranderd door onder meer de uitbreidingen van het station en door de voortgaande bouw van kantoren. Dit was onder meer mogelijk door de sluiting van de Hojelkazerne en de sloop van andere oudere gebouwen. Daarbij verhuisde het Academisch Ziekenhuis Utrecht naar de Uithof waarbij tussen de Catharijnesingel en het spoor ook veel ruimte beschikbaar kwam voor nieuwbouw.

Tegelijk met het gereedkomen van de laatste delen van het Plan Hoog Catharijne bij het Leidseveer en het Smakkelaarsveld, is in dezelfde tijd (december 1983) ook de sneltram naar Nieuwegein gereedgekomen die langs datzelfde Smakkelaarsveld gaat. In die periode kwam ook de toen definitieve inrichting van het Smakkelaarsveld gereed. Vanwege de aanleg van de sneltram werd toen ook een van de acht jaar oude opritten voor het taxiplateau verwijderd zodat op die plek naast het toenmalige stadsbusstation een ruim bemeten sneltramhalte kon worden gebouwd. Naast het toenmalige streekbusstation werd toen ook een (kleinere) tramhalte gebouwd. (De sneltramlijn is in 2013 tijdelijk ingekort en later verlegd in het kader van CU2030 en de bouw van de Uithoflijn en de beschreven haltes bestaan niet meer.)

In 1984 is, net buiten de rand van het stationsgebied en de binnenstad, aan de westelijke kant van het spoor, aan de Croeselaan het nieuwe hoofdkantoor van de Rabobank geopend (dit zou in 2011 weer uitgebreid worden tot het Bestuurscentrum van die bank). Aan de centrumzijde van het spoor, bij het toenmalige stadsbusstation, kwam rond mei 1986 een nieuw kop-perron voor Utrecht Centraal gereed. Onder het nieuwe perron is een ondergrondse fietsenstalling gebouwd voor 3000 fietsen die een vervanging was van de ongeveer acht jaar oude eenvoudige stations-fietsenstalling uit 1976 dat eerst op deze plek zat. (De ondergrondse stalling uit 1986 is in 2017 een groot OV-fietsen afgiftepunt geworden als onderdeel van de veel grotere fietsenstalling onder het Stationsplein dat in de periode 2017-2019 is geopend: zie ook de betreffende paragraaf in het lemma Station Utrecht Centraal.)

In 1987 werd aan de Lange Viestraat het winkelcentrum La Vie geopend waar een klein warenhuis van de Bijenkorf in gevestigd was. La Vie was onder meer gebouwd op de plek die leeg kwam te staan na de sloop van het voormalige V&D-gebouw: de V&D zelf was in 1973 al naar Hoog Catharijne verhuisd. (Rond 1999 is La Vie inwending grotendeels verbouwd tot een Bijenkorf, en in 2018 is het gebouw zowel uitwendig als inwending verbouwd tot een volledige en grotere Bijenkorf). Vlak aan de westelijke zijde van het spoor werd bij de Leidseveertunnel in 1988 het Scandic Crown hotel geopend (sinds 1995 het Park Plaza hotel). In 1989 is de sterk uitgebreide stationshal geopend, en werd in vergelijking met de hal uit 1973 (die toen gehandhaafd bleef) ongeveer drie keer zo groot, zie Geschiedenis van station Utrecht Centraal. In 1989 werd aan de Croeselaan ook de Generaal Knoopkazerne (een militair kantoor) geopend tussen het Beatrixgebouw en het hoofdkantoor van de Rabobank. (In 2018 was de kazerne omgebouwd tot algemeen Rijkskantoor).

Bij het toenmalige streekbusstation en bij de andere hoofdgebouwen van de Nederlandse Spoorwegen werd aan het spoor in 1990 het HGB IV (Hoofdgebouw 4) geopend. In de jaren '90 is, na de verhuizing in 1989 van het Academisch Ziekenhuis Utrecht naar de toenmalige Uithof, het vrijgekomen terrein herontwikkeld met voornamelijk kantoren en appartementencomplexen. Op de zuidelijke punt van de te herontwikkelen buurt kwam in 1994 vlak bij de Bleekstraat de gemeentelijke dienst Burgerzaken waar (tot 2014) veel baliezaken werden afgehandeld. In het noordelijk deel van deze buurt, ten zuiden van De Inktpot, en vlak bij de toen nieuwe locatie van de toenmalige Rechtbank Utrecht, kwamen later de Belastingdienst (vanaf 1997 ^[6]), die rond 2020, of eerder, weer verhuisd is uit de Binnenstad, en de toenmalige dienst Studiefinanciering, een voorloper van de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO). Ook aan de overzijde van het Jaarbeursplein verrezen in diezelfde periode op het terrein van de voormalige Hojelkazerne meerdere nieuwe kantoorgebouwen. In dat gebied werd in 1994 door de Jaarbeurs Utrecht ook de Prins van Oranjehal officieel geopend, de grootste hal van de Jaarbeurs destijds zonder tussenkolommen (in 2024 is deze hal gesloopt voor woningbouw).

Vanaf medio jaren 1990 tot in de 21e eeuw zijn veel maatregelen genomen om het stationsgebied beter in te richten. Tussen 1992 en 1996 werd de sporenbundel ten noorden van Utrecht Centraal zowel aan de oost- als aan de westzijde uitgebreid. Er is toen in het verlengde van de Van Sijpesteijnkade een nieuwe 'Van Sijpesteijntunnel' gebouwd die ten opzichte van de vorige veel overzichtelijker was en, omdat deze tunnel aansloot op het Smakkelaarsveld, veel aantrekkelijker was als fietsroute. Het fietspad aan het Smakkelaarsveld zou later, in de jaren 2010, uitgroeien tot het drukste fietspad van Nederland.^[7] Aan de westzijde van het spoor werd toen ook een fietsenstalling gebouwd, en een (extra) toegang tot de Noordertunnel, zodat het station voortaan ook vanaf de Van Sijpesteijnkade te bereiken is (ook was de Noordertunnel door deze ingreep geen doodlopende tunnel meer). In 1997 werd naast het station, en bij het streekbusstation, de Katreinetoren voorzien van een nieuwe glazen gevel die de betonnen brutalistische gevel uit de jaren '70 verving. De buitenzijde van Hoog Catharijne kreeg bij het toenmalige streekbusstation ook gekleurde gevels, het winkelcentrum had vlak daarvoor, rond 1995, inwendig al een grote facelift gekregen zie: de eerste verbouwing van Hoog Catharijne. Rond 1997 werd de Lange Viestraat als testproject voor de toekomstige Binnenstadsas in de periode 1996-1997 alvast omgebouwd tot HOV-busbaan. Daarbij werd de straat permanent autovrij gemaakt. Ook het Jaarbeursplein werd zowel door de gemeente (onder meer herinrichting plein, verwijderen van rijbanen) als door de eigenaar van Hoog Catharijne (nieuwe entree) veiliger gemaakt. Daarna werd in 1999 het Beatrix Theater geopend op het Jaarbeursplein met als gevolg dat er ook in de stillere avonduren meer publiek was en daarmee meer sociale controle (het Jaarbeursplein-gebied had voor CU2030 namelijk nog geen woonfunctie). In dat jaar werd ook de Adama van Scheltemabaan opgeleverd: een busbaan tussen het Centraal Station en de Bleekstraat die lag tussen het spoor en de nieuwe kantoren van de wijk waar het Academisch Ziekenhuis had gezeten. De meeste bussen hoefden daardoor niet meer over de Catharijnesingel te rijden (na 2016 werd de Adama van Scheltemabaan omgebouwd tot trambaan voor de Uithoflijn die in 2019 is geopend).

In het jaar 2000 kwam er net buiten het stationsgebied, en de binnenstad, aan de achterzijde van de Jaarbeurs, een tijdelijk casino (in 2021 verhuisd uit het stationsgebied en de Binnenstad). Vanaf het jaar 2000 werd in de binnenstad de busbaan naar de Uithof (Binnenstadsas) aangelegd, in 2001 werd het hele traject officieel geopend. Ook de Potterstraat en andere straten op dat traject, dus ook in de binnenstad, werden daarbij (deels) autovrij gemaakt. In 2001 en 2002 kwam het water in twee bouwstappen weer terug in het westelijke deel van Weerdsingel, die naar aanleiding van het Plan Hoog Catharijne en andere plannen uit die tijd gedempt was, zie Stadsbuitengracht. In 2004 werden voorafgaand aan het project CU2030 het stadsbusstation en het streekbusstation grondig opgeknapt met de bedoeling het sociaal veiliger te maken, zie daarvoor ook de betreffende paragraaf in het lemma: Geschiedenis van Utrecht Centraal. Utrecht kreeg twee prijzen voor het veiliger maken van het stationsgebied in het begin van de 21e eeuw. Vanaf 2007 begonnen rondom het in dat jaar gesloten Muziekcentrum de voorbereidingen voor het veelomvattende project CU2030.

Het Centraal Station van Utrecht ligt in Binnenstad. Dit is het centrale knooppunt van de spoorwegen en het grootste treinstation van Nederland. Vanuit het Centraal Station vertrekken ook de lijnen van de Utrechtse sneltram richting Nieuwegein en IJsselstein en die naar De Uithof. Het Centraal Station is tevens het knooppunt van de lokale en regionale buslijnen. De Binnenstadsas, een HOV-baan, loopt vanaf het Centraal Station dwars door de oude binnenstad richting De Uithof.

• Utrecht Centraal
• Utrecht Vaartsche Rijn

Binnenstad is het stadsdeel met veruit de meeste rijksmonumenten in Utrecht. De meeste daarvan liggen in de oude binnenstad. Het grootste gedeelte van de oude binnenstad is bovendien een van rijkswege beschermd stadsgezicht: het beschermd stadsgezicht Utrecht.^[8]

In Binnenstad vindt je onder meer de volgende bezienswaardigheden:

• Dom van Utrecht
• Middeleeuws grachtenstelsel met werven en werfkelders
• Centraal Museum
• Nijntje Museum
• Museum Speelklok
• Zocherpark

• Utrecht City Project
• CU2030
• Lijst van rijksmonumenten in Utrecht (stad)/Binnenstad
• Lijst van gemeentelijke monumenten in Utrecht (stad)/Binnenstad

• Wijk Binnenstad (gemeente Utrecht)
• Monumentenboek Utrecht binnen de singels - dbnl.org

Zie de categorie Binnenstad, Utrecht van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.