Cryptogeld is waarde in de vorm van een bedrag in een cryptovaluta of -activa, of – met een Engels woord – cryptocurrency. De verschillende soorten valuta die er bestaan worden samen vaak aangeduid als cryptomunten. Cryptomunten worden vaak gezien als een soort digitale munteenheden^[bron?], maar worden ook vaak omschreven als een soort obligaties, aandelen of handelswaar. Vanwege deze onduidelijkheid bestempelen sommigen cryptogeld als een geheel eigen klasse in de financiële wereld.^[1]

Bitcoin en Ethereum zijn de meest gekende en populaire crypto-activa.

Cryptogeld is omstreden bij de autoriteiten. De Autoriteit Financiële Markten waarschuwde in 2017 voor de risico's van investeren in virtuele valuta,^[2] een waarschuwing die in maart 2022 herhaald werd door de Europese Bankautoriteit.^[3] Daar staat tegenover dat instanties wel de mogelijkheden van de techniek achter cryptovaluta erkennen, zoals De Nederlandsche Bank (DNB).^[4] Aanbieders van cryptomunten moeten sinds 2020 bovendien een officiële registratie DNB bezitten om in Nederland te mogen opereren. Tientallen cryptobedrijven zijn inmiddels in het bezit van deze registratie.^[5]

Cryptogeld wordt geregistreerd op een blockchain.^[bron?] Soms is er een aparte blockchain voor één cryptovaluta, in andere gevallen registreert één blockchain meerdere valuta en/of ook andere data. Er zijn in 2022 meer dan 1000 soorten blockchains waarvan minstens vier blockchain-netwerken. Een bedrag van een bepaald aantal maal de munteenheid is een output van een transactie die gebruikt is of kan worden als input van een latere transactie. De gegevens per transactie zijn de publieke sleutel van de nieuwe eigenaar, een hash van de combinatie van de gegevens van de vorige transactie en deze publieke sleutel, en de digitale handtekening van de vorige eigenaar. De nieuwe eigenaar kan vaak zelf niet gemakkelijk controleren of een van de vorige eigenaren het bedrag niet meermalen heeft uitgegeven. Dat doet een netwerk van knooppunten die elk een overzicht hebben van alle (recente) transacties.^[6] Het kan daardoor even duren voordat de nieuwe eigenaar hier voldoende zekerheid over heeft. Dat duurt in ieder geval tot de transactie in een blok is verwerkt; dit kan, afhankelijk van de cryptovaluta, lang duren als de betaler een lage fee betaalt in verhouding tot het aantal bytes (onafhankelijk van het bedrag van de betaling zelf). Vervolgens wordt naarmate nieuwe blokken op het blok met de transactie voortbouwen het door het netwerk terugdraaien van de transactie snel steeds onwaarschijnlijker.

Vaak wordt een proof-of-work-schema gebruikt voor een systeem van consensus op basis van rekenkracht dat bescherming moet bieden tegen manipulatie en vervalsing.

Zie de artikels Blockchain en Bitcoin voor meer informatie

Vaak wordt met elk nieuw blok een bedrag in de cryptovaluta in omloop gebracht door dit automatisch toe te kennen aan de vinder van het blok. Dit wordt wel het "delven" van nieuwe geldwaarde genoemd. Het zoeken van een geldig blok wordt mining genoemd. De waarde van cryptogeld wordt bepaald door vraag en aanbod, waarbij ook de kosten meespelen van het vinden van een nieuw blok, dat bij proof of work veel rekenkracht en elektriciteit vergt.

In de software is vastgelegd welk bedrag de beloning is (soms wordt dit volgens een van tevoren bepaald schema steeds na een aantal blokken minder, en uiteindelijk nul). De moeilijkheidsgraad van de proof of work kan ook zo geregeld worden dat de blokfrequentie rond het gewenste niveau blijft. Dit is vergelijkbaar met de winning van edelmetalen, waarvan de schaarste en moeite die het kost ze te delven de waarde mede bepaalt. Verder wordt de waarde bepaald door het totale reeds 'gedolven' bedrag en door de gebruikers die ermee gaan handelen.^[7][8]

Cryptogeld is doorgaans gebaseerd op peer-to-peerverbindingen en gedecentraliseerd (zonder centrale server). Alle varianten van cryptogeld zijn gebaseerd op het eerste concept: de bitcoin.^[7][8]

Cryptogeld is ook zo ontworpen dat verzekerd is dat tegoeden nooit door de autoriteiten bevroren kunnen worden.^[bron?] Bestaande cryptogeldsystemen zijn allemaal pseudo-anoniem. Het is mogelijk geldstromen niet gemakkelijk traceerbaar te maken. Overmaken van geld gaat niet op naam maar gebeurt op basis van cryptogeldadressen. Iemand kan voor ieder te ontvangen bedrag een nieuw cryptogeldadres genereren. Er zijn wel suggesties gedaan om tot algehele anonimiteit te komen. Daarnaast zijn er zgn laundry-diensten, waarbij verschillende betalingsstromen door elkaar gegooid worden, waardoor wel een bepaalde vorm van anonimiteit gegarandeerd kan blijven.

Vroege pogingen om versleuteling (cryptografie) met elektronische valuta te combineren stammen van David Chaum, die DigiCash en ecash bedacht om elektronische geldtransacties versleuteld te kunnen verzenden.^[9] De eerste echte cryptomunt was Bitcoin dat in 2009 door een softwaremaker met pseudoniem Satoshi Nakamoto werd ontworpen.^[10] Dit systeem gebruikt de hashmethode SHA-256 als het proof-of-work-schema.^[11]

Later werd in andere cryptogeldsoorten gestreefd naar het decentraliseren, waardoor censuur op de munt bemoeilijkt zou worden, en de anonimiteit vergroot. Zo ontstonden Namecoin (een poging om met gedecentraliseerde DNS te werken), Litecoin (die scrypt als proof-of-work gebruikt en snellere transactiebevestigingen kan versturen) en PPCoin (die een hybride proof-of-work/proof-of-stake met reservecodeblokken gebruikt, en een inflatie van ongeveer 1% kent).^[7] Veel vergelijkbare andere cryptogeldsoorten ontstonden daarna in rap tempo. Ze hadden echter niet allemaal succes omdat veel soorten maar weinig vernieuwing hadden, en de markten al volliepen met de al bestaande cryptogeldsoorten.

Gedurende de eerste jaren dat cryptogeld bestond kreeg het geleidelijk meer aandacht in de media en van het publiek.^[12] Vooral periodes waarin de koers van bitcoin snel steeg, trokken de aandacht. Dat gebeurde bijvoorbeeld in 2013, toen de munt voor het eerst in de buurt van 1.000 dollar kwam. De pieken in 2017 (ca 20.000 dollar) en 2021 (ruim 60.000 dollar) zorgden opnieuw voor veel belangstelling.^[13] Nadruk lag op die momenten vooral op het speculatieve aspect.

Het jaar 2022 kenmerkte zich door een aantal forse tegenvallers voor de cryptobranche, met als gevolg dat ook de koersen kelderden. Een belangrijke gebeurtenis was de crash van cryptomunt Luna en de daaraan gekoppelde munt UST. Ogenschijnlijk uit het niets zakte de waarde van LUNA in mei binnen 48 uur van zo'n 85 dollar naar bijna 0. De UST, die altijd een waarde van 1 dollar zou moeten hebben, zakte naar 10 cent. De oorzaak hiervan ligt in een algoritme dat de munten automatisch onderling verhandelt, maar in een negatieve spiraal belandde.^[bron?]

In november 2022 viel het doek voor cryptoreus FTX. De cryptobeurs stond bekend als een van de betrouwbaarste beurzen ter wereld, maar niets bleek minder waar. Eigenaar Sam Bankman-Fried bleek met grote sommen geld te schuiven tussen FTX en zijn hedgefonds Alameda. Toen dit bekend werd, trokken grote investeerders zich terug uit FTX waardoor er uiteindelijk te weinig geld overbleef om tegoeden van beleggers te kunnen garanderen. Het bedrijf ging uiteindelijk failliet en Bankman-Fried wordt sindsdien onderzocht.^[14][15]

De val van FTX zorgde voor veel onzekerheid op de cryptomarkt. De koers van bitcoin daalde in een paar dagen tijd van ruim 21.000 euro naar ongeveer 15.000 euro. Consumenten konden fluiten naar hun geld en cryptobedrijven die een deel van hun geld op de beurs van FTX hadden staan, kwamen ook in de problemen. In Nederland had het gevolgen voor de grootste cryptobeurs van het land, Bitvavo, die tientallen miljoenen dreigde te verliezen.^[16]

In april 2023 werd CoinLoan failliet verklaard.^[17] Het faillissement van dit bedrijf bracht de Belgische cryptobeurs Bit4you in de problemen.^[18]

Het begrip wallet (portemonnee) wordt onder meer omschreven als 'houder van sleutels die transacties kan creëren en uitzenden'.^[19]

Om cryptomunten te bewaren is een wallet nodig. Een wallet kiezen is belangrijk, want deze moet veilig zijn en hackers geen mogelijkheid geven om bij de munten te komen.

Bij gebruik van een online wallet worden de private sleutels beheerd door een vertrouwde derde partij. Sommige providers gebruiken tweefactorauthenticatie voor extra beveiliging. In dat geval is een keylogger niet genoeg voor een hacker om de inloggegevens te stelen en toegang te krijgen. Cryptovalutabeurzen (cryptocurrency exchanges) koppelen de wallet van de gebruiker aan hun centraal beheerde wallets. Bijvoorbeeld: bij het verhandelen van bitcoins tussen gebruikers op de cryptobeurs Kraken, worden de transacties geschreven in hun privé-grootboek (off-chain-transactie). Alleen wanneer een gebruiker zijn cryptovaluta in de exchange wil invoeren of wanneer hij crypto's uit de exchange wil halen, wordt de transactie op de openbare bitcoin blockchain (on-chain-transactie) geschreven. Om een transactie te initiëren of te verifiëren, maakt de cryptowallet verbinding met een client of knooppunt op het netwerk om het verzoek te verwerken.

Een veiligere manier voor het bewaren van de munten is door gebruik te maken van een hardware wallet.^[20] Deze kan thuis worden bewaard, en er komt geen derde partij bij kijken. Met die wallet wordt er een private key gegenereerd waar alleen de gebruiker bij kan. Deze moet goed bewaard worden: als de hardware wallet kwijt is, zijn de munten voor altijd verdwenen.

In het geval van bitcoin zijn er verschillende soorten clients zoals: volledige clients, headers-only clients, thin clients en mining-clients. Sommigen van hen kunnen transacties verwerken en sommige hebben ook hun eigen wallet-functionaliteit. Volledige clients verifiëren transacties rechtstreeks op een lokale kopie van de blockchain, of een subset van de blockchain. Lichtgewicht klanten raadplegen volledige klanten.

Bij veel cryptovaluta, waaronder bitcoin, geldt dat van elk adres alle in- en uitgaande transacties in termen van de adressen van resp. betaler en ontvanger(s) openbaar zijn, met datum. De privacy wordt vergroot door zoveel mogelijk steeds nieuwe bitcoinadressen te gebruiken, of middels specifieke mixing services. Er zijn ook zogenaamde privacycoins waarbij alle transacties onopspoorbaar zijn.

"Privacy" ten opzichte van de overheid heeft als keerzijde dat deze de opsporing van belastingontduiking en andere illegale praktijken kan bemoeilijken. Cryptogeld wordt aangemerkt als witwasrisico.^[21] Eind 2023 werd Binance veroordeeld omdat het betalingen tussen terroristische organisaties had vergemakkelijkt.^[22] Het kreeg een boete van 4 miljard dollar opgelegd.^[22]

De meest gebruikte proof-of-workmethoden (PoW) zijn SHA-256 (dat door bitcoin werd gebruikt) en scrypt (dat in de munteenheden van Litecoin is geïmplementeerd).^[7] Sommige cryptogeldsoorten, zoals PPCoin, gebruiken een gecombineerde proof-of-work-proof-of-stake-methode (PoS).^[7][23] Bij proof-of-stake wordt er geen gebruik gemaakt van het zogenaamde mining, dat heel veel energie kost. Bij het proof-of-staking kunnen cryptobeleggers hun crypto vastzetten tegen een vergoeding. Omdat de gekozen munt in waarde kan dalen tijdens de staking periode is dit niet zonder risico.

Er zijn speciale ASICs voor bitcoinmining.^[24] Voor sommige andere cryptovaluta is de proof of work speciaal zodanig ontworpen dat met een gewone computer ook naar evenredigheid kan worden verdiend met mining, zodat het minen een breder draagvlak heeft, en grote miningbedrijven niet te veel macht krijgen.

Een initial coin offering (ICO) is een vorm crowdfunding, waarbij een bedrijf of organisatie (al of niet met cryptogeld als hoofdactiviteit) het publiek tegen betaling digitale tokens (een vorm van cryptogeld) verstrekt. Bij een meerderheid van de ICO's wordt gebruik gemaakt van de blockchain van Ethereum, onder meer wegens Ethereums smart contract feature (ERC20 tokenstandaard). In veel andere gevallen wordt een eigen blockchain gebruikt. Verder is er nog het Waves platform, dat niet alleen zijn eigen cryptovaluta heeft, maar ook ontworpen is om organisaties bij te staan bij hun eigen ICO.^[25]

De Autoriteit Financiële Markten waarschuwt voor de risico's bij ICO's.^[26]

In Nederland moet de waarde van cryptogeld onder "Overige bezittingen" worden aangegeven in box 3.^[27] Gezien de vaak grote fluctuaties van de waarde is de peildatum van 1 januari extra relevant.^[27]

Afhankelijk van de jurisdictie maakt het soms verschil of cryptovaluta worden aangemerkt als valuta (currency), zoals in Japan, of als andere bezittingen (asset), zoals in Nederland en Australië.^[28]

De internationale financiële toezichthouder Financial Stability Board waarschuwde er begin 2022 voor dat het cryptogeld de stabiliteit van het wereldwijde financiële systeem ondergraaft.^[29][30]

De EU heeft een cryptowet gepubliceerd met onder meer vereisten voor aanbieders van cryptoactivadiensten.^[31][32]

De Europese Commissie heeft op 30 juni 2023 een nieuw wettenpakket in laten gaan om de cryptomarkt te reguleren, getiteld MiCA (Markets in Crypto Assets Regulation). MiCA wordt trapsgewijs van toepassing. Een gedeelte van de verordening is direct bij inwerkingtreding van toepassing geworden. Een klein gedeelte van de bepalingen is vanaf 30 juni 2024 van toepassing en het grootste gedeelte van de verordening is van toepassing vanaf 30 december 2024. De verordening heeft directe werking. Desalniettemin is voor Nederland een Uitvoeringswet verordening cryptoactiva noodzakelijk.^[33][34] Cryptoactiva worden gedefinieerd als weergaven van waarden of rechten, die elektronisch overgedragen kunnen worden via gedistribueerde grootboektechnologie (distributed ledger technology, DLT) of vergelijkbare technologie.

MiCA bevat geen eisen voor partijen die cryptoactiva ontwerpen. Er zijn ook geen eisen voor cryptoactiva die gratis worden aangeboden, of die automatisch worden gecreëerd als beloning voor het onderhoud van de DLT of de validering van transacties (mining), als het een gebruikstoken (utility token, alleen bedoeld om toegang te verlenen tot een goed of een dienst die door de uitgever ervan wordt aangeboden) betreft, of als het gaat om een cryptoactivum dat alleen in een beperkt netwerk gebruikt kan worden (zoals loyaliteitspunten). Zodra deze vrijgestelde uitgevers deze cryptoactiva publiekelijk willen (laten) verhandelen, vervallen de vrijstellingen. Indien de partij die het cryptoactivum uitgeeft anders is dan de partij die hem heeft ontworpen, zijn deze eisen en bijkomende aansprakelijkheden van toepassing op de uitgevende partij. Voor de partij die om toelating tot de (publieke) handel van het cryptoactivum verzoekt gelden dezelfde eisen als voor de partij die het cryptoactivum uitgeeft. Indien een exploitant van een handelsplatform op eigen initiatief een cryptoactivum tot de handel toelaat, zullen de eisen op deze exploitant van toepassing zijn.

Er dient voor alle cryptoactiva die openbaar worden verhandeld een cryptoactivawitboek (white paper) te zijn. Dit witboek dient essentiële informatie te bevatten voor geïnteresseerde partijen die het cryptoactivum willen kopen en voor houders die het cryptoactivum reeds hebben gekocht. Hiermee lijkt het cryptoactivawitboek op de prospectus die opgesteld dient te worden voor financieel instrumenten, al stelt MiCA vanuit het oogpunt van proportionaliteit minder strenge eisen. MiCA schrijft voor waar een cryptoactivawitboek minimaal aan moet voldoen en wat deze minimaal moet bevatten. Uitgevers van cryptoactiva hoeven deze witboeken niet ter goedkeuring voor te leggen aan de toezichthouder, maar moeten deze wel bij de toezichthouder notificeren. De toezichthouder kan, indien het witboek niet aan de voorschriften voldoet, of indien het aangeboden cryptoactivum te grote risico’s voor consumenten of de financiële stabiliteit bieden, de uitgever gebieden het witboek aan te passen, of de uitgifte van het product op te schorten of volledig te verbieden. Daarnaast is diegene die het cryptoactivawitboek heeft opgesteld aansprakelijk voor elk verlies dat is geleden door onvolledige, onduidelijke, incorrecte of misleidende informatie in het cryptoactivawitboek.

Er zijn aparte regels voor stablecoins. MiCA onderscheidt twee typen:

• De e-moneytoken (EMT) is een cryptoactivum die één-op-één wordt gedekt door euro’s of andere officiële valuta in de Europese Unie. EMT’s hebben dezelfde functie als elektronisch geld. Hoewel er voor bestaande vormen van elektronisch geld al regels bestaan, zijn deze niet passend voor de grootte van huidige EMT-uitgevers en de bijzondere kenmerken van het gebruik van DLT.
• De activagerelateerde token (ART). Deze stablecoins zijn gebaseerd op reserves anders dan bij de EMT. Hierbij gaat het onder meer om reserves die gebaseerd zijn op een officiële valuta van een niet-EU-land (zoals Amerikaanse dollars), andersoortige activa of andere cryptoactiva. Stablecoins die zijn gebaseerd op algoritmische systemen die de waarde automatisch stabiel houden vallen ook onder deze categorie.

Met cryptovaluta kunnen criminelen snel en makkelijk, internationaal en relatief anoniem zakendoen.^[35][22]

In maart 2019 bracht de eerste openbare veiling van door de Belgische gerechtelijke autoriteiten inbeslaggenomen cryptomunten in totaal 332.987 euro op. Deze cryptomunten werden in 2015 in beslag genomen in het kader van drugshandel.^[36]

De Bank voor Internationale Betalingen vatte verschillende kritiekpunten op cryptovaluta samen in Hoofdstuk V van hun jaarverslag van 2018. De kritiekpunten omvatten het gebrek aan stabiliteit in hun prijs, het hoge energieverbruik, hoge en variabele transactiekosten, de slechte beveiliging en fraude bij cryptovalutabeurzen, kwetsbaarheid voor waardevermindering (door forking) en de invloed van miners.^[37][38][39]

Bitcoin is door acht winnaars van de Nobelprijs voor Economie gekarakteriseerd als een speculatieve zeepbel: Paul Krugman,^[40] Robert J. Shiller,^[41] Joseph Stiglitz,^[42] Richard Thaler,^[43] James Heckman,^[44] Thomas Sargent,^[44] Angus Deaton,^[44] en Oliver Hart;^[44] en door functionarissen van de centrale bank, waaronder Alan Greenspan,^[45] Agustín Carstens,^[46] Vítor Constâncio,^[47] en Nout Wellink.^[48]

Investeerders Warren Buffett en George Soros hebben het respectievelijk gekarakteriseerd als een "luchtspiegeling"^[49] en een "zeepbel"^[50] terwijl zakenlieden Jack Ma en CEO van JP Morgan Chase Jamie Dimon het respectievelijk een "zeepbel"^[51] en "fraude"^[52] hebben genoemd, hoewel Jamie Dimon later zei dat hij spijt had dat hij Bitcoin een fraude had genoemd.^[53] BlackRock CEO Laurence D. Fink noemde Bitcoin een "index voor witwassen".^[54]

In juni 2022 stelde zakenmagnaat Bill Gates dat cryptovaluta 'voor 100% gebaseerd zijn op de 'Greater fool theory', de theorie dat een "mindere dwaas" betaalt voor een te duur bezit, in de hoop dat ze het kunnen verkopen aan een nog "grotere dwaas" om winst kunnen maken.^[55]

• Fiduciair geld
• Elektronisch geld
• Lijst van munteenheden
• Alternatieve munteenheid
• Vitalik Buterin, computerwetenschapper en medeoprichter van Bitcoin Magazine

Zie de categorie Cryptocurrency van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.