De Onlanden

De Onlanden
Natuurgebied
	;
Situering
Locatie	Drenthe
Coördinaten	53° 12′ NB, 6° 29′ OL
Informatie
Oppervlakte	25 km²
Foto's
	Slenk in de Onlanden tijdens een mistige zonsopkomst (2012)

Het gebied De Onlanden ligt in het noorden van Drenthe, tegen de stad Groningen, en is ongeveer 2500 ha. groot. De in 2009 gekozen naam dankt het gebied aan de combinatie van grootschalige natuurontwikkeling en grootschalige waterberging, waardoor een deel van het gebied weer 'onland' wordt. Het ambtelijk credo voor het project dat leidde tot de vormgeving van het gebied luidt 'Natte natuur voor droge voeten'.

Naam

De aanduiding De Onlanden is voorgedragen door vijf lokale IVN afdelingen, Het Drentse Landschap en de Historische Vereniging Roon nadat er een prijsvraag was uitgeschreven om tot een toepasselijke naam te komen voor het gebied. Men heeft voor deze naam gekozen omdat met de herinrichting weer een situatie ontstaat zoals die eerder bestond: een nat gebied waar de grondwaterstand meebewoog met de peilen van de beken Eelderdiep en Peizerdiep en het meer in het gebied, het Leekstermeer. De zeer lage en natte gronden, die ver van de bewoning aflagen, werden 'onlanden' genoemd, omdat ze vrijwel onbruikbaar waren voor agrarisch gebruik. In oude geschriften wordt het gebied al als “De Onlanden” beschreven. Het gebied grenst bovendien aan een gebied dat grotendeels onland is gebleven hetgeen in de naam tot uiting komt, het Elsburger Onland.

Doelen en betrokkenen

De Onlanden is de resultante van een Herinrichtingsproject bij Peize, dat 6000 hectare beslaat. In dit project beoogt men de landbouwstructuur te verbeteren maar tegelijk de versnelde aanleg van natuurgebieden en het realiseren van een groot waterbergingsgebied. Door dat laatste hoopt men de kans op ongewenste overstromingen te verkleinen en de veiligheid van de bewoners in de regio te vergroten. Om praktische redenen is het gebied bij het Leekstermeer, dat formeel onder de herinrichting Roden-Norg valt, in het project ondergebracht.

Het project is een samenwerkingsverband van de provincie Drenthe, het waterschap Noorderzijlvest, de Dienst Landelijk Gebied, de gemeenten Noordenveld en Tynaarlo, Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer, LTO-Noord en het Kadaster.

Uiteindelijk moet 2200 hectare natuur als deel van de ecologische hoofdstructuur van Nederland aangelegd zijn, waarvan 1700 hectare mede ten dienste staat van waterberging. Daarnaast zal 3700 hectare landbouwgebied verbeterd worden en de recreatiemogelijkheden worden uitgebreid.

Water

De plannen voor De Onlanden zijn een uitvloeisel van de wateroverlast die een groot deel van Nederland in 1998 trof en die leidde tot acute bedreiging van enkele stadswijken van de stad Groningen. In 2001 presenteerde de zogenaamde stuurgroep Water 2000+ een plan om grote gebieden in Groningen en Noord-Drenthe (ongeveer 3.000 hectare in de kop van Drenthe) aan te wijzen als waterbergingsgebied. Dit leidde tot de plannen zoals deze in de herinrichting Peize gestalte kregen. In het plan werden vele dijken aangelegd en daarnaast waterwegen, bruggen, autowegen en fietspaden aangepast.

Natuur

De natuur van De Onlanden is nauw verbonden met de beken en andere wateren die het gebied kenmerken. Tot het gebied behoren de bestaande natuurgebieden Peizer- en Eeldermaden en het Drentse deel van het Leekstermeergebied. We vinden er naast open water (zoals het Langmameer), verschillende soorten graslanden, moeras met moerasbos en beekdalen. Deze bieden plaats aan honderden planten- en diersoorten. Het karakter zal veranderen omdat vele graslanden verdwijnen en de daarbij behorende dieren zoals weidevogels. Verwacht werd dat andere soorten profiteren zoals de orchidee rietorchis, de vogels paapje en roerdomp en verschillende libellen en amfibieën. Op termijn verwachtte men soorten als de grote zilverreiger, de visarend, de bever en de otter. Anno 2019 was duidelijk dat roerdomp, grote zilverreiger, otter en visarend het gebied hadden gevonden. In 2023 werden er 122 verschillende soorten broedvogels geteld in het gebied.

Natuurmonumenten heeft een aantal onbemande camera's geïnstalleerd in het gebied, zodat het verloop van de fauna gevolgd kan worden. Nadat eerder die maand al pootafdrukken en uitwerpselen werden gevonden werd in mei 2013 voor het eerst een otter op foto en film vastgelegd. In juli 2015 werd bekendgemaakt dat er bewijzen waren voor de geboorte van een of meer jonge otters.