Castor en Pollux
Κάστωρ καὶ Πολυδευκής, Dioskouren, Διόσκοροι, Castur en Pulutuce of Pultuce
Kastor en Polydeukes / Castor en Pollux
Oorsprong	Griekse mythologie / Romeinse mythologie, Etruskische mythologie
Periode	Trojaanse Oorlog
Cultuscentrum	Tempel van Castor en Pollux, Dioscuri tempel (Napels)
Associatie	Argonauten
Literaire bronnen	Bibliotheca
Verwantschap
Ouders	Zeus en Leda of Tyndareos
Siblings	Helena, Klytaimnestra
Partner	Phoibe en Hilaiira
Standbeelden van Castor en Pollux, Dioscuri, Rome, Capitol
Portaal    Religie

Kastor en Polydeukes (Oudgrieks: Κάστωρ καὶ Πολυδευκής) zijn figuren uit de Griekse mythologie. Samen worden zij de Dioskouren (Διόσκοροι, Ionisch: Διόσκουροι - "zonen van Zeus") genoemd. Hun tegenhangers in de Romeinse mythologie zijn Castor en Pollux (Dioscuri). In de Etruskische mythologie heten de Dioskouren (Etr. tinas cliniiar - "zonen van Tinia") Castur en Pulutuce of Pultuce.

Er zijn in de Griekse mythologie verschillende verhalen over de ouders van Kastor en Polydeukes. Het bekendste is dat waarin de oppergod Zeus in de gedaante van een prachtige witte zwaan Leda versiert. Men zegt dan ook dat Kastor en Polydeukes geboren zijn uit de eieren die Leda had gelegd (na de ontmoeting met Zeus).

De Mythologische Bibliotheek van Pseudo-Apollodoros zegt hierover (in de paragraaf over de jacht op het Calydonische everzwijn):

Zij die samenkwamen om jacht te maken op het everzwijn waren de volgenden: Meleagros, zoon van Oineus en Dryas, Ares' zoon, kwamen uit Kalydon, uit Messene kwamen Idas en Lygkeus, beiden zonen van Aphareus; uit Lakedaimon (Sparta) kwamen Kastor en Polydeukes, zonen van Zeus en Leda,...

Maar ook andere bronnen vermelden dat de vader van een of beide kinderen misschien wel de echtgenoot was van Leda, namelijk Tyndareos. Daarmee zijn zij ook de broers van Helena en Klytaimnestra, beiden bekend van de Trojaanse Oorlog. Het is dan ook onduidelijk welk kind uit welk ei kwam, en dus wie sterfelijk was en wie onsterfelijk. In sommige verhalen zijn ze beiden sterfelijk, of soms beiden onsterfelijk. Wel staat vast dat als een van beiden onsterfelijk was, het Polydeukes moet zijn.

Kastor en Polydeukes komen voor in vele mythen en sagen van de Griekse wereld. Zij waren onder meer metgezellen van Jason, in zijn zoektocht naar het gulden vlies. Polydeukes was een uitmuntend bokser en versloeg koning Amykos in een bokswedstrijd. Amykos belette namelijk dat de Argonauten hun reis konden voortzetten.

Tijdens de zeereis van de Argonauten stak een verschrikkelijke storm op. Deze werd door Orpheus tot bedaren gebracht door tot de Goden van Samotrake te bidden en op zijn lier te spelen. De sterren verschenen aan de eerder zo bewolkte hemel. Bulfinch maakt naar aanleiding van deze passage in het verhaal van de Argonauten niet Orpheus, maar de beide Dioscuren tot de beschermende goden van de reizigers en zeelieden. Het elektrische verschijnsel dat wij sint-elmsvuur noemen, werd in de Oudheid naar Kastor en Polydeukes genoemd. Men interpreteerde het lichtverschijnsel als een zichtbaar teken van hun bescherming.^[1]

Maar ook wanneer Theseus en zijn flamboyante vriend Pirithoös hun zuster Helena ontvoerden, speelden Kastor en Polydeukes een prominente rol. Kastor leidde een groot Spartaans leger naar Athene, terwijl Theseus afwezig was. Deze zat namelijk vast in de Onderwereld. Kastor eiste zijn zuster Helena terug. Omdat de Atheners waren overweldigd door de Spartaanse overmacht, hadden ze geen andere keus dan Helena terug te geven.

Kastor en Polydeukes ontvoerden en huwden Phoibe en Hilaiira, de dochters van Leukippos. Idas en Lynceus, neven van Leukippos (of volgens sommige bronnen rivalen om de hand van de begeerlijke dochters) wreekten zich echter op de "Diskouroi" waarbij Kastor sneuvelde.

Polydeukes werd onsterfelijkheid geschonken door Zeus en probeerde de oppergod dan ook te overtuigen om dat geschenk met zijn overleden broer Kastor te delen. Omdat ze onafscheidelijk waren, besloten ze samen te blijven. Polydeukes bood zijn leven aan, in ruil voor dat van zijn broer. Zeus vervulde de wens gedeeltelijk door hen om-en-om op de Olympus en in de Tartaros te laten verblijven.^[1] Dit is waarschijnlijk de aanwijzing dat Kastor wel degelijk de zoon van Tyndareos was en dat Polydeukes de zoon van Zeus was. De ene dag verbleven ze als goden op de Olympus, de andere dag waren ze sterfelijke zielen in Tartaros.

Thomas Bulfinch laat de twee broers in een andere versie van de mythe door Zeus aan de hemel plaatsen als het sterrenbeeld Tweelingen. Ook zo zou de wens van de broers om eeuwig onafscheidelijk te zijn in vervulling zijn gegaan.

De beide strijdvaardige broers werden door de Grieken en Romeinen soms plotseling in veldslagen gezien. Zij reden dan op prachtige witte hengsten en vochten soms aan de ene, dan weer aan de andere kant. In de Slag bij het Meer van Regillus hielpen de Hemelse Tweelingen de Romeinen om een overwinning te behalen.^[1] Na de slag zijn Kastor en Polydeukes gesignaleerd toen zij hun paarden lieten drinken bij de Bron van Juturna.

Het sterrenbeeld Tweelingen (Gemini) werd naar hen genoemd, en de helderste sterren van dit sterrenbeeld zijn dan ook Kastor en Polydeukes, of in het Romeins Castor en Pollux.

Castor en Pollux zijn ook twee bergen in het bergmassief van de Monte Rosa op de grens van Italië en Zwitserland.

Tijdens het Beleg van Parijs gedurende de Frans-Pruisische oorlog van 1870 slachtten de Parijzenaars noodgedwongen vanwege de honger twee olifanten uit de dierentuin, Castor en Pollux genaamd, af.

De figuren Kastor en Polydeukes zijn verwerkt in het boek Spotgaai, het laatste boek in De Hongerspelentrilogie van Suzanne Collins. In het boek Hasse Simonsdochter, van schrijfster Thea Beckman komen zij als twee broers voor. Het zijn ook twee personages in de serie Percy Jackson, de Olympiërs van Rick Riordan en twee broers in de film Face/Off.

• Tempel van Castor en Pollux in Rome
• Dioscuri tempel (Napels), de tempel van Castor en Pollux in Napels
• Asvins^[2]

• (en) De Dioskouroi op theoi.com
• (nl) Yeats' 'Leda en de zwaan': de wording van een beeld - bespreking van een gedicht van Yeats over de verwekking van de tweeling

Zie de categorie Castor and Pollux van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.