Een halszaak is van oudsher een misdrijf waarvoor de doodstraf kan worden opgelegd. Tijdens het ancien régime in de Nederlanden was de bevoegdheid om in dergelijke zaken recht te spreken — de hoge jurisdictie — vaak in handen van de heer van een gebied.

In figuurlijke zin wordt "halszaak" wel gebruikt voor een kwestie waarin twee personen niets aan elkaar wensen toe te geven; zij "maken er een halszaak van".