Kabinet-Balkenende I
De bordesscène van de ministers van het kabinet-Balkenende I met in het midden vooraan koningin Beatrix bij Huis ten Bosch op 22 juli 2002
Coalitie	CDA, LPF, VVD
Zeteltal TK	43 + 26 + 24 = 93
Premier	Jan Peter Balkenende
Beëdiging	22 juli 2002
Demissionair	16 oktober 2002
Ontslagdatum	27 mei 2003
Voorganger	Kok II
Opvolger	Balkenende II
Formatie	2002
Zetels in de Tweede Kamer
Overzicht kabinetten
Portaal    Politiek

Het kabinet-Balkenende I was het Nederlandse kabinet van 22 juli 2002 tot 27 mei 2003. Het werd gevormd door de politieke partijen Christen-Democratisch Appèl (CDA), Lijst Pim Fortuyn (LPF) en de Volkspartij voor Vrijheid en Democratie (VVD) na de Tweede Kamerverkiezingen van 2002. Het kabinet-Balkenende I was een meerderheidskabinet dat zowel in de Eerste Kamer als Tweede Kamer kon rekenen op een ruime meerderheid, ondanks dat de LPF niet vertegenwoordigd was in de Eerste Kamer.

Het kabinet trad aan in een politiek en maatschappelijk woelige periode. Op 11 september 2001 had in New York de aanslag op het World Trade Center plaatsgevonden, vlak voor de Tweede Kamerverkiezingen van 2002 werd op 6 mei 2002 LPF-partijleider en -lijsttrekker Pim Fortuyn vermoord op het Media Park in Hilversum. Mede als gevolg van deze moord werd veiligheid een belangrijk thema van het kabinet, staatssecretaris van Binnenlandse Zaken Rob Hessing werd daarom belast met de portefeuilles openbare orde en veiligheid. Aan het asiel- en integratiebeleid werd ook veel aandacht besteed, zo werd er een nieuwe minister zonder portefeuille gecreëerd op het ministerie van Justitie. Minister voor Vreemdelingenzaken en Integratie Hilbrand Nawijn hanteerde vervolgens een streng asiel- en integratiebeleid.

De verminderde economische situatie beperkte de ruimte voor investeringen in zorg en onderwijs. Er werden door vicepremier en minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Eduard Bomhoff en minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Aart Jan de Geus plannen gemaakt voor een nieuw zorgstelsel en voor meer beperkingen van het aantal WAO'ers. Om verder te bezuinigen werden door minister van Financiën Hans Hoogervorst de fiscale voordelen van 'groen' beleggen verminderd en werd de spaarloonregeling versoberd.

De periode daarna kenmerkte zich door onrust binnen de LPF. De moord op Pim Fortuyn liet de partij zonder krachtig leiderschap en in de daaropvolgende maanden liepen interne conflicten tussen verschillende LPF-prominenten hoog op. Op 28 augustus 2002 maakte LPF–Tweede Kamer-fractievoorzitter Mat Herben plaats voor Harry Wijnschenk, die voor eenheid en stabiliteit moest zorgen. Interim-partijvoorzitter Ed Maas probeerde het partijbestuur en de landelijke organisatie op orde te krijgen. Intussen leidde vrijwel elke confrontatie van LPF-bewindslieden en Tweede Kamerleden met de pers tot opmerkelijk nieuws. Sommige LPF-bewindslieden lanceerden daarnaast soms onuitgewerkte ideeën, waardoor enkele bewindslieden soms meerdere malen op het matje werden geroepen door minister-president Balkenende. De aanhoudende interne conflicten leidden vervolgens tot een machtsstrijd tussen het partijbestuur, de Tweede Kamerfractie en de bewindslieden in het kabinet, waarna het kabinet uiteindelijk viel.^[1][2][3] Op 16 oktober 2002 diende het kabinet ontslag in.^[4]

Tijdens de demissionaire periode had het kabinet steun aan de invasie van Irak verleend. Dit is opmerkelijk, omdat er normaal gesproken tijdens een demissionaire periode geen politiek gevoelige beslissingen worden genomen. Het kabinet-Balkenende II besloot vervolgens om alleen politieke, maar geen militaire steun te geven.

Acht uur na de beëdiging van het kabinet stapte staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Philomena Bijlhout (LPF) alweer op, nadat bekend werd dat zij langer dan eerder was aangegeven deel had uitgemaakt van de volksmilitie van Desi Bouterse in Suriname. Haar ontslag werd door Koningin Beatrix officieel verleend op 24 juli 2002. Op 9 september 2002 werd Khee Liang Phoa (LPF), die tot dan werkzaam was als directeur van de Stichting Verantwoord Alcohol Gebruik, benoemd als haar opvolger.^[5]

Op 16 oktober 2002 traden minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Eduard Bomhoff en minister van Economische Zaken Herman Heinsbroek (beiden LPF) af, vanwege de conflicten die zij met elkaar hadden. Dezelfde dag viel het kabinet over deze conflicten.

Op 12 december 2002 trad minister van Defensie Benk Korthals (VVD) af, als gevolg van de conclusies van het onderzoek naar de bouwfraude, waaruit bleek dat hij de Tweede Kamer onjuist had ingelicht over een schikking tussen het Openbaar Ministerie en bouwondernemingen. De parlementaire enquêtecommissie die het onderzoek naar deze affaire verrichtte, uitte ernstige kritiek op het handelen van Korthals toen hij in het vorige kabinet minister van Justitie was. Minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer Henk Kamp (VVD) nam de functie waar tot het aantreden van het nieuwe kabinet.^[6]

Ambtsbekleders			Ambt / Portefeuille		Termijn	Partij
		Jan Peter Balkenende (1956)	Minister-president / Minister	Algemene Zaken	22 juli 2002 – 14 oktober 2010 [7]	CDA
		Johan Remkes (1951)	Vicepremier	Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties	22 juli 2002 – 27 mei 2003	VVD
			Minister		22 juli 2002 – 22 februari 2007 [7]
		Eduard Bomhoff (1944)	Minister	Volksgezondheid, Welzijn en Sport	22 juli 2002 – 16 oktober 2002 [8]	LPF
			Vicepremier
		Roelf de Boer (1949)		Verkeer en Waterstaat	18 oktober 2002 – 27 mei 2003
			Minister		22 juli 2002 – 27 mei 2003
		Jaap de Hoop Scheffer (1948)	Minister	Buitenlandse Zaken	22 juli 2002 – 3 december 2003 [7]	CDA
		Hans Hoogervorst (1956)	Minister	Financiën	22 juli 2002 – 27 mei 2003	VVD
		Piet Hein Donner (1948)	Minister	Justitie	22 juli 2002 – 21 september 2006 [7]	CDA
		Herman Heinsbroek (1951)	Minister	Economische Zaken	22 juli 2002 – 16 oktober 2002 [8]	LPF
		Hans Hoogervorst (1956)			16 oktober 2002 – 27 mei 2003	VVD
		Benk Korthals (1944)	Minister	Defensie	22 juli 2002 – 12 december 2002 [8]
		Henk Kamp (1952)			12 december 2002 – 22 februari 2007 [7]
		Aart Jan de Geus (1955)	Minister	Volksgezondheid, Welzijn en Sport	16 oktober 2002 – 27 mei 2003	CDA
			Minister	Sociale Zaken en Werkgelegenheid	22 juli 2002 – 22 februari 2007 [7]
		Maria van der Hoeven (1949)	Minister	Onderwijs, Cultuur en Wetenschap
		Cees Veerman (1949)	Minister	Landbouw, Natuurbeheer en Visserij
		Henk Kamp (1952)	Minister	Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer	22 juli 2002 – 27 mei 2003	VVD
		Hilbrand Nawijn (1948)	Minister	• Integratie • Immigratie • Asielzaken • Vreemdelingenzaken (Justitie)		LPF
		Rob Hessing (1942)	Staatssecretaris	• Rampenbestrijding • Hulpverlening (Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties)
		Atzo Nicolaï (1960–2020)	Staatssecretaris [9]	• Europese Zaken (Buitenlandse Zaken)	22 juli 2002 – 7 juli 2006 [7]	VVD
		Agnes van Ardenne (1950)	Staatssecretaris [10]	• Ontwikkelingssamenwerking (Buitenlandse Zaken)	22 juli 2002 – 27 mei 2003	CDA
		Steven van Eijck (1959)	Staatssecretaris	• Fiscale Zaken • Belastingdienst • Agglomeratie Zaken • Staatsloterij • Muntwezen (Financiën)		LPF
		Joop Wijn (1969)	Staatssecretaris	• Internationale Handel • Exportbevordering • Regionale Industrialisatie • Consumentenbeleid • Toerisme • Energiebeleid • Telecommunicatie • PTT (Economische Zaken)		CDA
		Cees van der Knaap (1951)	Staatssecretaris	• Materieelvoorzieningen • Personeelsbeleid (Defensie)	22 juli 2002 – 18 december 2007 [7]
		Clémence Ross-van Dorp (1957)	Staatssecretaris	• Jeugdbeleid • Ouderenbeleid • Gehandicaptenbeleid • Verpleging- en Verzorging • Medische Ethiek • Biotechnologie • Sport (Volksgezondheid, Welzijn en Sport)	22 juli 2002 – 22 februari 2007 [7]
		Mark Rutte (1967)	Staatssecretaris	• Sociale Zekerheid • Arbeidsomstandigheden • Armoedebeleid • Bijstandszaken • Pensioenen (Sociale Zaken en Werkgelegenheid)	22 juli 2002 – 17 juni 2004 [7]	VVD
		Philomena Bijlhout (1957)		• Gezinszaken • Emancipatiebeleid (Sociale Zaken en Werkgelegenheid)	22 juli 2002 – 24 juli 2002 [8]	LPF
		Khee Liang Phoa (1955)			9 september 2002 – 27 mei 2003
		Annette Nijs (1961)	Staatssecretaris	• Speciaal Onderwijs • Beroepsgericht Onderwijs • Volwassenenonderwijs • Hoger Onderwijs • Wetenschapsbeleid (Onderwijs, Cultuur en Wetenschap	22 juli 2002 – 9 juni 2004 [7]	VVD
		Cees van Leeuwen (1951)		• Cultuurbeleid • Kunstbeleid • Mediabeleid (Onderwijs, Cultuur en Wetenschap)	22 juli 2002 – 27 mei 2003	LPF
		Melanie Schultz van Haegen (1970)	Staatssecretaris	• Openbaar Vervoer • Luchtvaart • Spoorwegen • Waterbeleid • KNMI (Verkeer en Waterstaat)	22 juli 2002 – 22 februari 2007 [7]	VVD
		Jan Odink (1944–2018)	Staatssecretaris	• Visserij • Dierenwelzijn (Landbouw, Natuurbeheer en Visserij)	22 juli 2002 – 27 mei 2003	LPF
		Pieter van Geel (1951)	Staatssecretaris	• Milieuzaken • Natuurbeheer (Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer)	22 juli 2002 – 22 februari 2007 [7]	CDA
Bron: Balkenende I Rijksoverheid.nl

Zie Kabinetsformatie Nederland 2002 voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

• Tweede Kamerverkiezingen 2002: 15 mei 2002
• Beëdiging kabinet: 22 juli 2002
• Duur formatie: 67 dagen
• Informateur
  • Piet Hein Donner (CDA), (17 mei 2002 – 3 juli 2002) 48 dagen
• Formateur
  • Jan Peter Balkenende (CDA), (4 juli 2002 – 21 juli 2002) 18 dagen

Zie Kabinetscrisis over de LPF voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Op 16 oktober 2002 kwam het kabinet ten val, als gevolg van het opgelopen conflict tussen de LPF-bewindslieden vicepremier en minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Eduard Bomhoff en minister van Economische Zaken Herman Heinsbroek. Op 15 oktober 2002 werd tijdens een kabinetsoverleg duidelijk dat het conflict tussen de twee LPF-bewindslieden tot een onhoudbare situatie had geleid. In verband met de uitvaart van prins Claus, die een week eerder was overleden, werd uit piëteit voor Koningin Beatrix de vergadering opgeschort en uitgesteld tot de volgende dag.^[11]

Nog voor de aanvang van de vergadering op 16 oktober 2002 kondigde Eduard Bomhoff zijn ontslag aan, niet lang daarna gevolgd door Herman Heinsbroek. Op datzelfde moment werd LPF–Tweede Kamer-fractievoorzitter Harry Wijnschenk door zijn eigen fractie afgezet en vervangen door zijn voorganger Mat Herben. Vervolgens maakte VVD–Tweede Kamer-fractievoorzitter Gerrit Zalm bekend dat hij door alle conflicten in de LPF geen vertrouwen meer had in de partij als coalitiepartner, en trok hij de steun aan het gehele kabinet in. Ook CDA–Tweede Kamer-fractievoorzitter Maxime Verhagen liet vervolgens weten dat de LPF niet stabiel genoeg was, en verklaarde geen vertrouwen meer te hebben in het kabinet. Als gevolg kondigde minister-president Jan Peter Balkenende 's middags aan dat hij koningin Beatrix het ontslag van zijn kabinet zou aanbieden. Het kabinet werd demissionair, en kreeg de opdracht vervroegde verkiezingen voor de Tweede Kamer voor te bereiden.^[12][13]

Omdat het kabinet daardoor ten val kwam en demissionair was, werd die dag nog minister van Financiën Hans Hoogervorst (VVD) benoemd tot minister van Economische Zaken, en minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Aart Jan de Geus (CDA) tot minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, tot het aantreden van een nieuw kabinet. De functie van vicepremier werd vervolgens op 18 oktober 2002 overgenomen door minister van Verkeer en Waterstaat Roelf de Boer (LPF).

• Tweede Kamerverkiezingen 2002
• Lijst van Tweede Kamerleden 2002-2003

Zie de categorie Cabinet Balkenende I van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.