| Oude ginkgo in Oude Hortus Utrecht | ||||
|---|---|---|---|---|
| ||||
Ginkgo in augustus 2024
| ||||
| Algemeen | ||||
| Soort | Japanse notenboom (Ginkgo biloba) | |||
| Locatie | Oude Hortus (Utrecht | |||
| Afmetingen | ||||
| Hoogte | 21 meter | |||
| Ouderdom | ||||
| Leeftijd | 250 jaar | |||
| ||||
De oude ginkgo in de Oude Hortus Botanicus Utrecht is een monumentale ginkgo of Japanse notenboom, die geplant is in de achttiende eeuw en die groeit in een hoek van de Oude Hortus Botanicus van de Universiteit Utrecht in de binnenstad van Utrecht.
De Ginkgo biloba of Japanse notenboom in deze hortus "is wereldwijd bekend"[1] en wordt wel aangemerkt als de oudste van Europa.
Het is een mannelijk exemplaar, waar een vrouwelijke tak in is geënt.
De Oude Hortus
De oude ginkgo groeit in de zuidwesthoek van de Oude Hortus botanicus van de Universiteit Utrecht. Die hortus, waarvan de geschiedenis teruggaat tot 1639, ligt tussen de Nieuwegracht en de Lange Nieuwstraat, in het Museumkwartier. Dat is het zuidelijke deel van de oude binnenstad.
De oude ginkgo is niet de enige Japanse notenboom in de Oude Hortus. Er staat nog een andere, langs het hoofdpad naar het hek aan de Nieuwegracht, die ruim honderd jaar jonger is.
Japanse notenboom
De ginkgo wordt beschouwd als een levend fossiel. Het is de enige nog levende soort uit de orde der Ginkgoales, die maar één familie kent: de Ginkgoaceae.
De Nederlandse naam "Japanse notenboom" is in die zin niet correct, daar de soort oorspronkelijk in het wild werd aangetroffen in China. Zo'n duizend jaar geleden werd de ginkgo naar Korea en Japan gebracht om daar te worden aangeplant als tempelboom.
Japanse notenbomen zijn tweehuizig. Er zijn dus mannelijke en vrouwelijke bomen.
De Japanse notenboom in de Oude Hortus is een mannelijk exemplaar.[2] In de stam van de boom is rond 1830 een vrouwelijke tak geënt op ca. 10 meter hoogte. De bladeren van die tak verkleuren in de herfst enkele weken later dan de rest van de bladeren aan de oude boom.[3]
De vruchten van de ginkgo verspreiden een vieze geur, die wel wordt vergeleken met "ranzige boter".[4]
De oude ginkgo in de Oude Hortus van Utrecht trekt in het najaar de aandacht door de prachtige gele verkleuring van de bladeren.[5]
Ouderdom
Over de leeftijd van de oude ginkgo bestaan verschillende opvattingen.
Henry John Elwes en Augustine Henry zijn in hun zevendelige werk over de Trees of Great Britain & Ireland (1906–1913) heel stellig dat de eerste Europese introductie rond 1730 plaatsvond, in de Botanische Tuin van Utrecht.[6]
Ook William Dallimore (1871–1959) laat in zijn in 1923 voor het eerst verschenen Handbook of Coniferae and Ginkgoaceae weinig ruimte voor twijfel: "de boom werd in 1730 in Europa geïntroduceerd, en werd het eerste geplant in de Botanische Tuin van Utrecht."[7]
In een publicatie van de Vereniging Oud-Utrecht uit 2023 wordt geschreven dat van de oude ginkgo op grond van oude inventarislijsten wordt aangenomen, dat die rond 1730 geplant is.[8]
Gerrit de Graaff noteerde in 1993 als plantjaar 1700-1750, en schreef: "De oudste ginkgo staat in Utrecht." Maar hij maakte wel enkele voorbehouden.[9]
Bert Maes, de Utrechtse boomspecialist, geeft in 2010 als plantjaar 1770. Hij zegt: "Volgens overlevering zou zich in de oude universiteitstuin van Utrecht (…) de allereerste ginkgo bevinden die in Europa werd aangeplant." Hij zegt ook dat de boom "rond 1770 in een pot of kuip geplant (zou) kunnen zijn."[2]
De beroemde botanicus Carl Linnaeus bezocht de hortus in Utrecht verschillende keren, tussen 1735 en 1737. Hij maakte geen melding van de ginkgo.[2] Dat kan te maken hebben met het feit dat hij de soort nog niet kende. Hij beschreef de Ginkgo biloba pas in 1771 in zijn Mantissa plantarum altera.[10]
In 1788 werd de ginkgo van de Oude Hortus voor het eerst beschreven, door de Duitse botanicus Ehrhart. Hij meldde toen dat de ginkgo enkele klafters (oude lengtemaat van ca. 1.80 m.) hoog was.[11] Dat betekent dat de boom toen al minstens 3½ meter hoog moet zijn geweest, en waarschijnlijk hoger. Aangezien de ginkgo een langzame groeier is, betekent dat, dat hij daar al een behoorlijk aantal jaren moet hebben gestaan. Het is één van de mysteries rond deze boom: hoe kan het dat er niet eerder dan in 1788 melding van werd gemaakt?[12]
In 1819 schreef de Oostenrijkse botanicus Joseph Franz von Jacquin dat de ginkgo in de Utrechtse hortus de grootste was die hij op al zijn reizen door Europa had gezien.[13]
Veel twijfel is er over de vraag of de ginkgo van Geetbets (België) niet ouder is dan die in Utrecht. Hij heeft in ieder geval een grotere stamomvang.[14]
Een enkele bron meent dat de ginkgo in de Leidse Hortus de oudste van Nederland is.[15]
In de Royal Botanic Gardens, Kew (Engeland) is in 1754 een exemplaar geplant.[16]
Tegenwoordige toestand
In 2015 had de oude ginkgo een stamomtrek van 4,30 meter op borsthoogte. De boom had toen een hoogte van 21,20 meter.[17] De stamomtrek van de boom neemt, volgens recente waarnemingen, nog steeds toe.
De boom is in het verleden verschillende keren behandeld door boomverzorgers. Er werden kabels en trekstangen aangebracht, om te voorkomen dat de stam zou scheuren en zware zijtakken zouden afbreken.[2] De boomverzorger J'ørn Copijn heeft in 1991 de boom behandeld, omdat er toen veel honingzwam aanwezig was. De boom heeft (organische) voeding gekregen, waardoor de vitaliteit sterk is verbeterd en de honingzwam is weggebleven. In 1991 werd ook een grote holte in de stam schoongemaakt, doorlucht, geïmpregneerd en gehecht. Daarna werd de boom drastisch gesnoeid. In de holte zijn dikke adventiefwortels gegroeid.[18] De boom maakte in 2010 op Bert Maes de indruk van een "imposante holle boom met veel krachtige zijtakken". In 2017 vond opnieuw een onderzoek naar de gezondheid van de boom plaats, door boomtechnisch adviseur Simen Brunia. [19]
Toen in 2023 de oude hortus opnieuw opende, werd een speciale zeep gemaakt door "Werfzeep", een bedrijfje in Utrecht. Een van de bestanddelen van die zeep was blad van de oude ginkgo. De zeep kreeg de naam Salve![20]
De oranjerie van de Oude Hortus is in 2023 heropend als "Museumcafé Ginkgo."[21]
Externe links
- Ginkgo biloba. Universiteitsmuseum Utrecht. Gearchiveerd op 30 augustus 2024. Geraadpleegd op 30 augustus 2024.
- Boomnr. 1678131: Japanse notenboom in Oude Hortus Utrecht. Landelijk register monumentale bomen van de Bomenstichting. Gearchiveerd op 20 mei 2024. Geraadpleegd op 30 augustus 2024.
- Japanse notenboom in de Oude Hortus. monumentaltrees.com. Gearchiveerd op 30 augustus 2024. Geraadpleegd op 30 augustus 2024.
- Oudste ginkgo van Nederland. bomenbieb.nl. Gearchiveerd op 30 augustus 2024. Geraadpleegd op 26 oktober 2024.
Voetnoten
- ↑ Maes in Moens e.a. 2010, p. 186.
- ↑ a b c d Maes in Moens e.a. 2010, p. 186-187.
- ↑ Maes in Moens e.a. 2010, p. 187. Zie ook: Prachtige herfstkleuren door 260 jaar oude boom in Oude Hortus. De Utrechtse Internet Courant (DUIC) (30 november 2017). Gearchiveerd op 24 februari 2024. Geraadpleegd op 30 augustus 2024. Met duidelijke foto van de enige vrouwelijke tak. Zie ook: Heijnen 2014, p. 36 en Buissink e.a. 1989, p. 25.
- ↑ Heijnen 2014, p. 36.
- ↑ Bijzondere eeuwenoude boom in Utrecht kleurt goudgeel. DUIC (25 november 2019). Gearchiveerd op 1 oktober 2020. Geraadpleegd op 30 augustus 2024. Zie ook: Peter Vusse, "Oudste Japanse notenboom van Nederland zorgt voor gouden paadje in Oude Hortus", Algemeen Dagblad, 30 november 2017. Gearchiveerd op 1 januari 2018.
- ↑ (en) Elwes, John Henry & Augustine Henry (1906). The Trees of Great Britain & Ireland. priv. publ., Edinburgh. (deel 1, p. 60)
- ↑ (en) Dallimore, William (1923). A Handbook of Coniferae, including Ginkgoaceae. Longmans, Green & Co. / Edward Arnold & Co., New York / London. OCLC 610411574 (p. 546)
- ↑ Nazomer in de Oude Hortus. Oud-Utrecht (19 september 2023). Geraadpleegd op 26 oktober 2024.
- ↑ De Graaff 1993, p. 75-77. Ook het Landelijk Register Monumentale Bomen heeft als plantjaar 1700-1750.
- ↑ (la) von Linné, Carl (1771). Mantissa plantarum altera generum editionis VI. et specierum editionis II.. Impensis Direct. Laurentii Salvii, Holmiæ.. Merk op dat ook hier de ginkgo nog in de Appendix verschijnt.
- ↑ (de) Ehrhart, Friedrich (1788). Beiträge zur Naturkunde, und den damit verwandten Wissenschaften, besonders der Botanik, Chemie, Haus- und Landwirthschaft, Arzneigelahrtheit und Apothekerkunst. Schmidtischen Buchhandlung, Hannover. (deel 2, p. 109)
- ↑ Buissink 1989, p. 25: "Een boom met mysteries."
- ↑ Heijnen 2014, p. 36. Zie ook: (de) von Jacquin (1819). Ueber den Ginkgo, Wien. (Aus den Jahrbüchern der Medicin für den Oesterreichischen Kaiserstaat). Hierin meldt von Jacquin overigens dat hij de ginkgo in 1877 heeft gezien (hetzelfde jaar als de waarneming van Ehrhart.
- ↑ Japanse notenboom nabij de dorpskerk in Geetbets, Vlaams-Brabant, België. Geraadpleegd op 2024-10026. . Zie ook: (en) Oldest ginkgo trees outside Asia. The ginkgo pages. Geraadpleegd op 26 oktober 2024.
- ↑ Ab van Peer, Ginkgo. Vereniging Bomenbelang Bronckhorst. Gearchiveerd op 9 december 2023. Geraadpleegd op 30 augustus 2024.
- ↑ Heijnen 2014, p. 36.
- ↑ Japanse notenboom in de Oude Hortus, Utrecht, Utrecht, Nederland. monumentaltrees.com. Gearchiveerd op 30 augustus 2024. Geraadpleegd op 25 oktober 2024.
- ↑ Copijn 2016, p. 51.
- ↑ Sabine Roelofs, Oudste ginkgo van Europa onder de loep. bomenwacht.nl (11 december 2017). Gearchiveerd op 30 augustus 2024. Geraadpleegd op 26 oktober 2024.
- ↑ Zeep voor de Oude Hortus Utrecht. werfzeep. Geraadpleegd op 26 oktober 2024.
- ↑ Museumcafé Ginkgo. indebuurt.nl. Geraadpleegd op 26 oktober 2024. Zie ook: Oranjerieën Oude Hortus. Universiteitsmuseum Utrecht. Geraadpleegd op 26 oktober 2024.
Bronnen
- Buissink, Frank e.a. (1989). Botanische tuinen : een bijzondere wereld aan planten. Zomer & Keuning, Ede / Antwerpen. ISBN 90 210 0108 X. (in de reeks "Groenboekerij" uitgegeven ter gelegenheid van het 350-jarig bestaan van de Botanische Tuinen Utrecht)
- Copijn, J'ørn, Lia Copijn, Marina Laméris (2016). Het groene goud : 50 jaar boomverzorging in Nederland. TasT, projecten voor tastbaar erfgoed, [Hollandse Rading]. ISBN 9789491229299.
- de Graaff, Gerrit, Frank Moens, Bert Maes, Marjan ten Cate-van Elsland (1991). Monumentale bomen in Nederland. Boom / Bomenstichting, Meppel / Amsterdam. ISBN 90 5352 111 9. (tweede herziene druk 1993)
- Heijnen, Armand (2014). Bloeiende wetenschap : 375 jaar Botanische Tuinen Utrecht. Matrijs, Utrecht. ISBN 978 90 5354 481 7.
- Moens, Frank (red.), Girbe Buist, Leo Goudzwaard, Bert Maes, Han van Meegeren, Frank Moens, Jeroen Philippona (2010). Bijzondere bomen in Nederland: 250 verhalen. Bomenstichting / Boom Uitgevers, Utrecht / Amsterdam, 408 pgs. ISBN 978 90 8506 934 8. (het hoofdstuk over Utrecht (en de pagina's over "De oudste ginkgo van Europa") zijn geschreven door Bert Maes)