Voor de Portugese premier, zie José Sócrates.

Sócrates
Sócrates in 2005
Persoonlijke informatie
Volledige naam	Sócrates Brasileiro Sampaio de Souza Vieira de Oliveira
Bijnaam	O Doutor (De Dokter)
Geboortedatum	19 februari 1954
Geboorteplaats	Belém,  Brazilië
Overlijdensdatum	4 december 2011
Overlijdensplaats	São Paulo,  Brazilië
Lengte	193 cm
Senioren
Seizoen Club W 0(G) 1973–1978 1978–1984 1984–1985 1985–1987 1988–1989 1989 2004 Botafogo FC Corinthians Fiorentina Flamengo Santos Botafogo FC Garforth Town 2500(6) 100(0)
Interlands
1979–1986  Brazilië 600(22)
Portaal    Voetbal

Sócrates Brasileiro Sampaio de Souza Vieira de Oliveira, spelernaam Sócrates, (Belém, 19 februari 1954 – São Paulo, 4 december 2011) was een Braziliaans profvoetballer en politiek activist die speelde als middenvelder.

Sócrates speelde het belangrijkste deel van zijn carrière voor Corinthians, waarmee hij drie keer de Campeonato Paulista won. Verder speelde hij voor Botafogo FC, Fiorentina, Flamengo en Santos. Sócrates speelde tussen 1979 en 1986 zestig interlands voor Brazilië, waarin hij 22 keer scoorde. Hij was aanvoerder van het elftal op het WK van 1982 en nam ook deel aan het WK van 1986. Sócrates sprak zich ook politiek uit, bijvoorbeeld als medeoprichter van de beweging Corinthians Democracia, die zich keerde tegen de Braziliaanse militaire regering. Daarnaast studeerde hij af in geneeskunde, wat hem de bijnaam O Doutor (De Dokter) opleverde, en filosofie.

Sócrates speelde in de jeugdopleiding van Botafogo FC, waar hij ook debuteerde in het eerste elftal. Botafogo stond het Sócrates toe om zijn schema aan te passen aan zijn studie geneeskunde. Sócrates bleef voetballen voor Botafogo FC totdat hij zijn diploma behaalde. Sócrates maakte indruk in het Campeonato Paulista, het staatskampioenschap van São Paulo, van 1977. Botafogo FC werd groepswinnaar in het eerste deel van het seizoen en Sócrates kreeg interesse van andere clubs.^[1]

Corinthians versloeg concurrentie van São Paulo en haalde Sócrates in 1978 over om voor de club te spelen. Op 20 augustus 1978 maakte Sócrates zijn debuut voor Corinthians tegen Santos.^[2] Zes dagen later maakte hij in zijn tweede wedstrijd voor Corinthians zijn eerste doelpunt voor de club; hij opende de score in de eerste helft tegen Ferroviária.^[3] Sócrates vormde bij Corinthians een sterk elftal met onder anderen Walter Casagrande, Wladimir, Zé Maria, Biro-Biro en Zenon.^[1] In 1979 won Sócrates met Corinthians voor het eerst het Campeonato Paulista, het staatskampioenschap van São Paulo.

Het Campeonato Paulista werd in 1982 en 1983 twee jaar op rij gewonnen. Sócrates werd in 1983 verkozen tot Zuid-Amerikaans voetballer van het jaar. Sócrates vertrok in 1984 bij Corinthians. Er werd afscheid genomen met een vriendschappelijke wedstrijd die op 10 juni 1984, ondanks een doelpunt van Sócrates, met 2–1 verloren ging tegen het Jamaicaanse Santos.^[4] Sócrates had voor de club zeker 297 wedstrijden gespeeld en zeker 172 doelpunten gemaakt.

Sócrates ging in 1984 in Europa spelen, voor het Italiaanse Fiorentina. Teamgenoten bij het Braziliaanse nationale elftal van het WK 1982 zoals Falcão, Toninho Cerezo en Zico speelden al in de Italiaanse competitie. Ook AS Roma was geïnteresseerd geweest om Sócrates over te nemen. Sócrates koos voor Fiorentina, omdat hij Florence de mooiste stad vond. Bij Fiorentina moest hij de geblesseerde aanvoerder Giancarlo Antognoni vervangen. Met de overgang was naar verluidt 5,3 miljard lire gemoeid. Bovendien speelde Fiorentina een oefenwedstrijd tegen Corinthians. Sócrates maakte zijn eerste doelpunt voor Fiorentina met een stift van buiten het strafschopgebied in een 5–0 overwinning tegen Atalanta.^[5]

Sócrates werd echter bekritiseerd vanwege zijn kalmte en een gebrek aan betrokkenheid tijdens wedstrijden. Hij had bij Fiorentina moeite met de kou, de trainingen en het gecontroleerde dieet en zat liever in de universiteitsbibliotheek.^[6] Sócrates' gebrek aan tactische discipline en werkethiek en zijn rookgedrag frustreerde trainer Giancarlo De Sisti. Bovendien had zijn opstandigheid gezorgd voor spanningen in de kleedkamer, vooral met de Argentijn Daniel Passarella.^[5] In het seizoen 1984/85 eindigde Fiorentina op een teleurstellende negende plek in de Serie A en werd de club uitgeschakeld door Anderlecht in de tweede ronde van de UEFA Cup. Sócrates' periode bij Fiorentina bleef beperkt tot één seizoen, waarin hijzelf 33 wedstrijden speelde en 9 keer scoorde. Hij uitte zich kritisch op het Italiaanse voetbal in het algemeen, maar ook op Fiorentina:^[5]

Ik ben al het geld waard dat [Fiorentina] aan me heeft besteed. Maar ik kan me niet voorstellen dat zij helemaal naar São Paulo zouden komen zonder mij eerst te leren kennen. Als zij gewoon een speler van wereldklasse wilden, hadden zij Zico kunnen nemen.

In 1985 keerde Sócrates terug naar Brazilië. Daar speelde hij nog voor Flamengo en Santos. Hij keerde uiteindelijk terug bij Botafogo FC. Sócrates speelde in 1988 mee in een vriendschappelijke wedstrijd tussen een elftal van Corinthians en het Engelse Corinthian-Casuals.^[7] Sócrates maakte namens Corinthians het enige doelpunt in het Estádio do Pacaembu en kwam in de tweede helft juist uit voor Corinthian-Casuals.^[8] Sócrates beëindigde in 1989 zijn loopbaan als voetballer.

Sócrates speelde in 2004 als speler-trainer nog wel voor het Engelse Garforth Town. Hij had aan Simon Clifford, een vriend van hem en tevens voorzitter van Garfoth Town, de belofte gedaan om een maand in Leeds te verblijven en vier wedstrijden voor de club te spelen. Hij speelde uiteindelijk ongeveer een kwartier mee als invaller bij een 2–2 gelijkspel tegen Tadcaster Albion.^[9]

Sócrates maakte op 17 mei 1979 zijn debuut in het Braziliaans elftal, in een met 6–0 gewonnen vriendschappelijke wedstrijd tegen Paraguay.^[1]

Bondscoach Telê Santana riep zijn spelers in drie delen op voor het WK 1982 in Spanje. Sócrates voegde zich op 20 april 1982 bij het team op het trainingscentrum in Belo Horizonte in de eerste groep. Hij was benoemd tot aanvoerder voor het toernooi en inspireerde zijn teamgenoten met zijn fitheid en toewijding op de trainingen.^[10] Brazilië maakt op het toernooi indruk met snel spel en won al zijn groepswedstrijden tegen de Sovjet-Unie (2–1), Schotland (4–1) en Nieuw-Zeeland (4–0). Sócrates had met een afstandsschot de gelijkmaker gemaakt tegen de Sovjet-Unie en vormde samen met Zico, Falcão en Toninho Cerezo het Magisch Kwartet op het middenveld. Sócrates noemde het Braziliaanse spel "georganiseerde chaos" en zei over vergelijkingen met het Nederland van het WK 1974: "De manier waarop we spelen is gelijk aan die van Holland in 1974, behalve dat wij bekwamere spelers hebben en niet zoveel kansen missen."^[10] In de tweede ronde won Brazilië met 2–1 van Argentinië. Sócrates maakte vervolgens tegen Italië de gelijkmaker. Vanwege een hattrick van Paolo Rossi verloor Brazilië met 3–2 en werd het uitgeschakeld door de uiteindelijke winnaar.

Op het WK 1986 in Mexico was Sócrates wederom actief. Ditmaal moest hij de aanvoerdersband echter laten aan Edinho. Hij maakte in de eerste wedstrijd van het toernooi tegen Spanje het enige doelpunt. Brazilië won vervolgens ook de overige groepswedstrijden, tegen Algerije (1–0) en Noord-Ierland (3–0). In de achtste finale tegen Polen leidde Sócrates met een benutte strafschop een 4–0 overwinning in. In de kwartfinales werd er met 1–1 gelijkgespeeld tegen Frankrijk. In de daaropvolgende strafschoppenserie miste Sócrates Brazilië's eerste mogelijkheid en verloor Brazilië met 4–3. Na afloop van het toernooi nam Sócrates afscheid als international. Hij had in totaal 63 interlands gespeeld waarin hij 25 doelpunten maakte.

Sócrates speelde vooral als aanvallende middenvelder. Hij viel op vanwege zijn elegante speelstijl, intelligentie, passes en hakballen. Volgens Pelé speelde Sócrates dan ook "nog beter achteruit dan vooruit."^[11] Bovendien kreeg hij de bijnaam Calcanhar de Ouro (Gouden Hak).^[5] Sócrates kon hoog springen, was snel en had een hard schot.^[10] Sócrates vierde zijn doelpunten befaamd met één gebalde vuist in de lucht, zoals de leden van de Afro-Amerikaanse Black Panther Party.^[1][12]

Sócrates werd in 2004 door Pelé opgenomen in de FIFA 100, een lijst van 125 beste voetballers ooit die destijds nog leefden.^[13] In 2012 werd de documentaire Les rebelles du foot uitgebracht over rebellerende voetballers, waarin ook Sócrates aan bod kwam.^[14] Sinds 2022 wordt op de Ballon d'Or-gala door France Football en Peace and Sport de Sócrates Award uitgereikt aan een speler of trainer die buiten het veld een positieve impact heeft gemaakt.^[15]

Sócrates had zich in 1976 nog apolitiek geuit. Later raakte hij echter steeds meer geïnteresseerd in de sociale problemen en Brazilië en ging hij zich politiek uitspreken.^[16] Hij steunde de Partido dos Trabalhadores en Lula. Hij heeft Fidel Castro, Che Guevara en John Lennon genoemd als zijn helden. Ook gaf hij aan graag Cubaan te zijn geweest.^[17] Aan het eind van zijn leven zei Sócrates over politieke macht van Braziliaanse voetballers:^[18]

Zij hebben politieke macht in hun handen. Er is een podium en er is publiek. Als politici die macht hadden, zouden zij er hun voordeel mee doen. Maar in tegendeel leven voetballers in getto's. En dat komt volgens mij door hun gebrek aan educatie tijdens hun jeugd en doordat zij geen idee hebben van hun maatschappelijke betekenis.

Zie ook: Democratie van Corinthians

Sócrates was bij Corinthians samen met teamgenoot Wladimir leider van de beweging Corinthians Democracia. Dat werd gesteund door de nieuw gekozen clubvoorzitter Waldemar Pires en technisch directeur en socioloog Adilson Monteiro Alves.^[17] De beweging zorgde voor een directe democratie binnen de club: iedereen binnen de club kon stemmen over beleid en de spelers hadden alles voor het zeggen, over bijvoorbeeld transfers, opstellingen en trainingstijden. Door bij Corinthians een voorbeeld van democratie te tonen, zette de beweging zich af tegen de Braziliaanse militaire regering.^[16]

Voorafgaand aan parlementaire verkiezingen in Brazilië op 15 november 1982, de eerste met meer dan twee partijen onder de Braziliaanse militaire regering, droegen Sócrates en zijn teamgenoten bij Corinthians shirts met de tekst Dia 15 Vote (stem op de 15de dag). Voor de finale van het Campeonato Paulista op 12 december 1982 werd het shirt van Corinthians door Sócrates en Wladimir bedrukt met de tekst 'Democracia', verwijzend naar Corinthians Democracia. Voordat Corinthians in 1983 de Campeonato Paulista won, betrad het team het veld met een grote spandoek met daarop te de tekst Ganhar ou Perder, Mas Sempre com Democracia (Winnen of verliezen, maar altijd met democratie).^[16] De beweging leidde uiteindelijk tot een aanklacht tegen de Braziliaanse militaire regering.

Sócrates nam ook deel aan de beweging Diretas Já, die directe presidentsverkiezingen eiste. Sócrates zou tegen demonstranten in São Paulo beloofd hebben om in Brazilië te blijven voetballen als een grondwetswijziging voor vrije verkiezingen werd doorgevoerd. Die wijziging kwam er echter niet en Sócrates maakte vervolgens in 1984 de overstap naar Fiorentina.^[16][19] Een jaar later, na de val van de militaire regering, voetbalde Sócrates weer in eigen land.

Sócrates wilde op het WK van 1986 politieke boodschappen delen. Toen hij een klein meisje een sierlijke tiara zag dragen op een tv-show, kwam hij een week voorafgaand aan het toernooi op het idee om een hoofdband te dragen. Een geïmproviseerde hoofdband werd gemaakt van een sok van een teamgenoot. Bij de elftalfoto van Brazilië voorafgaand aan de eerste wedstrijd op het toernooi tegen Spanje was daarmee de tekst México sigue en pie (Mexico staat nog steeds), verwijzend naar een aardbeving in gastland Mexico een jaar eerder, te lezen op Sócrates' voorhoofd.^[20] In de volgende wedstrijd tegen Algerije verwees hij met de tekst Amor no terror (Liefde, geen terreur) naar een bombardement van de Amerikaanse marine op Libië van eerder dat jaar. Voor de laatste groepswedstrijd tegen Noord-Ierland droeg hij geen hoofdband, maar bij de teamfoto in de achtste finale tegen Polen droeg hij een hoofdband met de simpele tekst Justice (Gerechtigheid). Voordat Brazilië in de kwartfinales werd uitgeschakeld door Frankrijk, toonde Sócrates bij de teamfoto de tekst Violence no! (Geweld nee!).^[18]

Sócrates ging naar school op Colegio Marista in Ribeirão Preto.^[19] In de eerste jaren van zijn spelerscarrière bij Botafogo FC studeerde hij geneeskunde aan de Universiteit van São Paulo, waarvoor in 1977 zijn bachelor haalde.^[21] Na zijn spelerscarrière ging hij werken als kinderarts.^[17] Ook rondde hij nog een studie in filosofie af. Sócrates werd kort technisch directeur van Associação Atlética Cabofriense. Hij werd ook voetbalcommentator en journalist. Sócrates schreef meerdere boeken en een toneelstuk. Aan het eind van zijn leven werkte hij aan een fictieboek over het WK 2014 in Brazilië.

Sócrates werd op 19 februari 1954 geboren in Belém en groeide op in een middenklassengezin.^[12][16] Zijn vader Raimundo de Oliveira was geïnteresseerd in literatuur, in het bijzonder in de Staat van Plato.^[1] In 1964 zag Sócrates zijn vader zijn bibliotheek verbranden in verband met dreiging bij een staatsgreep.^[5] Sócrates was getrouwd met Kátia Bagnarelli en vader van zes kinderen. Ook de 11 jaar jongere broer van Sócrates, Raí, was een succesvolle profvoetballer. Onder leiding van aanvoerder Dunga won Raí de wereldtitel met Brazilië op het WK 1994 in de Verenigde Staten.

Vanwege zijn studie geneeskunde kreeg Sócrates de bijnaam O Doutor (De Dokter). Door zijn vrienden werd hij echter ook Magrão (Grote Magere) genoemd.^[12] Sócrates was bevriend met de sportjournalist Juca Kfouri.^[19]

Sócrates rookte veel en dronk veel alcohol gedurende zijn spelerscarrière. Hij noemde zichzelf dan ook een "anti-atleet".^[16] Ondanks advies van zijn vader om te stoppen met roken, rookte Sócrates tot 1980 tot twee pakjes aan sigaretten per dag. Hij verminderde het roken alsnog toen in 1980 bondscoach Telê Santana adviseerde ermee te stoppen. Met het verminderen van het roken ging Sócrates het voetballen leuker vinden. Aan het begin van 1982 overtuigde trainer Gilberto Tim Sócrates ervan om tijdelijk te stoppen met roken.^[10] Na zijn spelerscarrière bleef Sócrates een alcoholist.^[21]

Sócrates werd in augustus 2011 opgenomen in het ziekenhuis voor een bloeding in het spijsverteringskanaal, volgens de artsen veroorzaakt door een hoge bloeddruk. Een maand later werd hij opnieuw opgenomen toen bleek dat hij een maagbloeding had. Sócrates gaf toen toe dat hij al jaren kampte met alcoholproblemen, vooral in de tijd dat hij nog voetbalde. Nadat hij aan de beterende hand was, werd hij ontslagen uit het ziekenhuis, maar dat bleek van korte duur.^[22] Op 2 december kwam hij opnieuw in het ziekenhuis terecht, deze keer met een darminfectie. Inmiddels was zijn toestand kritiek. Op 4 december 2011 overleed Sócrates op 57-jarige leeftijd.^[23] In dezelfde week werd Corinthians, Sócrates' voormalige club, Braziliaans landskampioen.

Botafogo FC

• Taça Cidade de São Paulo: 1977

Corinthians

• Campeonato Paulista: 1979, 1982, 1983

Persoonlijk

• FIFA 100
• Zuid-Amerikaans voetballer van het jaar: 1983

Commons heeft media­bestanden in de categorie Sócrates.

• Lijst van spelers van het Braziliaans voetbalelftal