Autonoom zenuwstelsel
Divisio autonomica
Synoniemen
Latijn	pars autonomica systematis nervosi peripherici
Gegevens
Orgaanstelsel	Zenuwstelsel
Portaal    Biologie

Het autonoom zenuwstelsel, ook onwillekeurig, vegetatief of visceraal zenuwstelsel genoemd, is het deel van het zenuwstelsel dat een groot aantal onbewust plaatsvindende functies reguleert. Het autonome zenuwstelsel regelt de werking van veel orgaansystemen, zoals de ademhaling, de spijsvertering, diameter van bloedvaten en de hartslag.

Bij gewervelde dieren is naast het autonome zenuwstelsel het zogenaamde animale zenuwstelsel aanwezig, dat de bewuste aansturing van spieren reguleert.

Het autonome zenuwstelsel wordt onderverdeeld in twee hoofdonderdelen: het sympathisch zenuwstelsel en het parasympathisch zenuwstelsel. Daarnaast wordt ook het enterisch zenuwstelsel gerekend tot het autonome zenuwstelsel. De meeste organen worden zowel door de orthosympathicus als door de parasympathicus geïnnerveerd. Een uitzondering hierop betreffen de zweetklieren, de adrenerge klieren (bijnieren), de spieren verantwoordelijk voor de vasoconstrictie en de spieren die zorgen voor kippenvel. Deze ontvangen enkel input van het sympathisch zenuwstelsel.

Zie Orthosympathisch zenuwstelsel voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Dit deel van het autonoom zenuwstelsel bevordert een toestand van het lichaam waarin activiteiten zoals lichamelijke inspanning mogelijk zijn. Het bereidt het lichaam voor op de vecht-of-vluchtreactie. Het heeft vergeleken met het parasympathische zenuwstelsel een meer diffuse werking. Dit komt omdat de ganglia allemaal met elkaar verbonden zijn. De ganglia verbinden de axonen die uit het ruggenmerg komen met de zenuwcellen die naar de organen lopen, het functioneert als een soort knooppunt, en zorgt ervoor dat de organen voor een deel gezamenlijk gestimuleerd worden.

Zie Parasympathisch zenuwstelsel voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Het parasympathische zenuwstelsel zorgt voor een toestand van rust in het lichaam, waarbij omstandigheden gecreëerd worden die opbouw van weefsel en herstelmechanismen van het lichaam bevorderen. Het parasympatisch zenuwstelsel stimuleert de spijsvertering en zorgt ervoor dat het lichaam goed in rust functioneert. De ganglia van het parasympatisch zenuwstelsel liggen dicht bij het desbetreffende orgaan.

Zie Enterisch zenuwstelsel voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Het enterisch zenuwstelsel regelt de functies van het maag-darmstelsel.

De werking van het autonome zenuwstelsel berust op de vrijlating van neurotransmitters in het weefsel van het doelorgaan. Hiervoor worden verschillende neurotransmitters gebruikt. Het orthosympathische gebruikt voornamelijk noradrenaline voor de spieren en acetylcholine voor de zweetklieren. Het parasympathische deel maakt voornamelijk gebruik van de neurotransmitter acetylcholine die een remmende werking heeft. GABA (gamma-aminoboterzuur) heeft een remmende werking in de hersenen.

Zie de categorie Nervous system van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.