Smalstad en Voormalige gemeente in Nederland 
| |||
|---|---|---|---|
  | |||
| Situering | |||
| Provincie |  Zeeland
| ||
| Gemeente |  Veere
| ||
| Coördinaten | 51° 32′ NB, 3° 27′ OL | ||
| Algemeen | |||
| Oppervlakte | 8,95[1] km² | ||
| - land | 8,4[1] km² | ||
| - water | 0,55[1] km² | ||
| Inwoners (2023-01-01) |
2.630[1] (294 inw./km²) | ||
| Inwonersnaam | Westkapelaar (Zeeuws: Wasschappelaer) | ||
| Woningvoorraad | 1.302 woningen[1] | ||
| Overig | |||
| Postcode | 4361 | ||
| Netnummer | 0118 | ||
| Woonplaatscode | 2785 | ||
| Stadsrechten | 1223 | ||
| Marktrechten | 1361 | ||
| Voormalige gemeente | 1816 - 1996 | ||
| Ontstaan uit | Westkapelle-Binnen, Westkapelle-Buiten en Sirpoppekerke | ||
| Opgegaan in | Veere (gemeente) | ||
| Amsterdamse code | 10931 | ||
| Website | www | ||
| Detailkaart | |||
| |||
| Westkapelle in de gemeente Veere | |||
| |||
.gif)
Westkapelle (Zeeuws: Weskappel Lokaal: Wasschappel) is een dorp, met historische status als stad, in de gemeente Veere op de westelijke punt van het voormalige eiland Walcheren. Het ligt daarmee in de Nederlandse provincie Zeeland. Westkapelle had 2.630 inwoners op 1 januari 2023.[1]
Geschiedenis
Zie Geschiedenis van Westkapelle voor het hoofdartikel over dit onderwerp.Westkapelle is mogelijk gesticht in de tijd van de Vikingen.[2][3] De nederzetting kreeg in 1223 stadsrechten,[4][5] maar kreeg later géén zitting in de Staten van Zeeland,[6] reden waarom het een smalstad werd genoemd. De status van Westkapelle als stad was niet gering in de 13e eeuw.[7] In Westkapelle werd hoofdzakelijk van de haring verhandeld.[8] Rond 1400 zorgden meerdere stormvloeden ervoor dat de landingsplaats te gevaarlijk werd om voor schepen aan te doen,[9] wat er toe leidde dat de welvaart van Westkapelle zich verplaatste naar beter beschutte steden.[10][11] In deze tijd is men begonnen met de aanleg van de Westkapelse Zeedijk.[12][13][14] In 1453 werd de stad verkocht aan Heer Hendrik van Veere.[15][16] In 1540 bezocht keizer Karel V de dijkwerken in het stadje.[10][17] Tot en met 1996 was Westkapelle een zelfstandige gemeente.[18] Overblijfsel van de tijd dat Westkapelle smalstad was, is de jaarlijkse kermis met bijbehorende schutterij de Gaaischieters.[19][20]
Tweede Wereldoorlog
Op 3 oktober 1944 werd de zeedijk aan de zuidkant van het dorp door Britse bommenwerpers verwoest (deze gebeurtenis heet in Westkapelle nog altijd simpelweg 't Bombardement), met de bedoeling Walcheren onder water te zetten om zo het eiland makkelijker van de Duitse bezetter te kunnen bevrijden.[21][22] Bij dit bombardement kwamen 158 inwoners van het stadje om het leven; bijna 7% van de bevolking.[22] 44 van hen kwamen om in de kelder van molen 'De Roos'. Men schuilde er voor de bommen, maar door het puin kon men de kelder niet meer uit en verdronk door het binnenstromende zeewater. Slechts drie mensen wisten te ontsnappen, waaronder een baby.[23]
De plaats zelf werd zo goed als van de kaart geveegd door de bommen en het binnenstromende zeewater.[22][24] De geallieerde troepen landden op 1 november 1944 met landingsvaartuigen ten noorden en zuiden van het ontstane dijkgat.[25][26] Ten tijde van de landing bevonden zich nog zes mensen in het dorp, de rest van de overlevenden was geëvacueerd naar de omringende dorpen.[21] Op 12 oktober 1945, meer dan een jaar later, was het gat gedicht.[21][22][27] Een nog altijd zichtbaar overblijfsel van de Tweede Wereldoorlog is de Westkappelse kreek die ontstaan is door het bombardement. Door het zoute kwelwater, onder de dijk door, is het water brak in plaats van zoet.[28] Ook zijn er een aantal monumenten die aan de verwoesting van de oorlog herdenken.
Historische bezienswaardigheden
Westkapelle is bekend om zijn vuurtoren, het "Hoge licht", die direct bij binnenkomst van de voormalige stad te zien is. Deze toren is het overblijfsel van de 15e-eeuwse[8][11] gotische Sint-Willibrorduskerk, die in de nacht van 14 op 15 maart 1831 door brand verloren is gegaan. In de 1818 is er een baken op geplaatst, zodat hij als vuurtoren dienst kon doen. Bijzonder voor een lichttoren is dat hij niet aan de zeekant staat, maar juist aan de landkant van de plaats. Dit is bewust gedaan zodat er in de tijd toen de dijken nog minder stevig waren minder kans op schade zou zijn bij geval van overstroming.[29][30]
Daarnaast staat er op de zeedijk aan de noordkant een tweede vuurtoren, het zogenaamde "IJzeren torentje". Beide vuurtorens vormen samen een lichtlijn om de scheepvaart in het Oostgat richting Westerschelde te geleiden. Ook vormt het "Hoge licht" met "Lichtopstand Zoutelande" een rode lichtlijn voor schepen vanuit Vlissingen.[31]
De enige molen van Westkapelle die de oorlog heeft overleefd, is korenmolen De Noorman. De molens De Roos en Prins Hendrik hebben de oorlog niet overleefd, alhoewel van de laatste de molensteen nog op de dijk staat als oorlogsmonument.[23]
Een andere bezienswaardigheid is de Westkappelse Zeedijk zelf, een vijf kilometer lange zeewering van basaltsteen in de duinenrij die het eiland Walcheren tegen de zee beschermt.[32] Voor de deltawerken was dit hét teken van Nederland tegen het water.[33][34][35] Aan de zuidkant van de dijk, tevens aan de zuidkant van het badstrand vindt men het Zuiderhoofd, een 96 meter lang paalhoofd waar men over kan lopen.[36] Op het zuidelijke gedeelte van de dijk, die het badstrand scheidt van de Westkappelse Kreek, staat het inundatiemonument.[37] De Westkappelse Kreek kan op zichzelf ook als een herinnering aan de oorlog worden gezien.
In het voormalige polderhuis is het Dijk- en Oorlogsmuseum gevestigd,[38] die het beheer heeft over de vuurtorens Westkapelle Hoog en het Noorderhoofd.[39] Ter hoogte van het polderhuis, bovenop de dijk staat het Tankmonument.[40]
-
Westkapelle met links molen De Noorman en rechts vuurtoren Westkapelle Hoog. -
Vuurtoren Westkapelle Laag aan de zeekant van de Westkappelse Zeedijk. -
Molen De Noorman -
Luchtfoto van Westkapelle, met de Westkappelse Zeedijk duidelijk zichtbaar. -
Westkappelse Kreek, met Westkapelle Hoog op de achtergrond.
.jpg)
Klederdracht
In Westkapelle werd er altijd een speciale klederdracht gedragen, maar evenals in andere plaatsen waar nog klederdracht werd gedragen begint het dragen van deze volkskleding uit te sterven. Op bijzondere gelegenheden zoals bij het ringrijden en sjeezenrijden en de Westkapelse ouderwetse gebruiken wordt de klederdracht nog wel gedragen. Anno 2017 waren er nog slechts enkele hoogbejaarde vrouwen die dagelijks in traditionele dracht gekleed gingen.[41]
-
Vrouwen in Westkappelse klederdracht (1957); vier typen: v.l.n.r. feestelijk, daags, lichte rouw en zware rouw. -
Mannen in Westkappelse dijkwerkerskleding (1976).
Bijnamen
Westkapelle is lange tijd een erg besloten gemeenschap geweest, hoewel dit tegenwoordig minder is vanwege toerisme en mensen die van elders in Nederland naar het dorp zijn verhuisd. Dit was, en is, goed te zien aan het beperkte aantal familienamen dat er voorkomt; omdat het verder de gewoonte was kinderen te vernoemen naar hun grootouders, ooms en tantes, hadden vele mensen feitelijk dezelfde naam. Zo zijn Minderhoud, Gabriëlse en Roelse relatief veelvoorkomende familienamen in Westkapelle.
Om verwarring te voorkomen werden — en worden — in het dagelijks leven bijnamen gebruikt. Deze verschillen enorm en zijn soms persoonsgebonden, maar worden soms ook als het ware in de familie doorgegeven; vaak is een combinatie van beide het geval. De bijnaam kan afgeleid zijn van iemands echte naam, verwijzen naar zijn of haar vader of moeder (en soms meerdere generaties terug), en/of uit iets heel anders zijn voortgekomen — wederom komen combinaties hiervan vaak voor. Sommige bijnamen zijn voortgekomen uit gebeurtenissen die generaties terug hebben plaatsgevonden, daardoor kan het ook zijn dat vroegere bijnamen zijn vervangen door nieuwere bijnamen. Zo kan het dus zijn dat families meerdere bijnamen hebben, alleen gebruikt men dan de nieuwste vorm. Buitenstaanders die hiervan niet op de hoogte zijn kunnen er zelfs problemen door ondervinden, omdat iemands echte naam soms maar amper bekend is: men kent hem of haar eigenlijk alleen bij de bijnaam, en over de echte naam moet hard nagedacht worden.
Voor meer officiële zaken werd meestal de voorletter van de vader, gevolgd door de letter "z" of "d" (zoon of dochter), achter de familienaam geplaatst: de naam Johanna Minderhoud Hd geeft bijvoorbeeld aan dat zij de dochter was van H. Minderhoud. Dit werd ook in rouwadvertenties gebruikt.
Sport en recreatie
Bij Westkapelle bevindt zich een zandstrand met meerdere strandpaviljoens.
Tegen het dorp aan ligt "De Kreek", een meer dat door het vernietigen van de dijk in de Tweede Wereldoorlog is ontstaan, waarlangs een looppad ligt. Door Westkapelle loopt de Europese wandelroute E9, ter plaatse ook Noordzeepad geheten.
In het eerste weekend na de eerste woensdag van juli, wordt traditiegetrouw de Wasschappelse keremesse (Westkappelse kermis) gehouden. Dit volksfeest dat afstamt van de vrije jaarmarkt uit 1361, kent vele tradities en lokale gebruiken. Vooral het Gaaischieten is een unieke traditie. Deze schietwedstrijd met vuurwapens onder aan de dijk kent zijn oorsprong in een middeleeuws schuttersgilde. Tegenwoordig vindt het gaaischieten nog op vrijwel dezelfde wijze plaats als gedurende de 19e eeuw. Het gaaischieten op soortgelijke wijze vindt verder alleen plaats in buurdorp Domburg.[20] Tot 1957 werd er tijdens de kermis ook ring gereden, tegenwoordig wordt dit in een weekend later in juli gehouden.[42] Naast deze tradities en gebruiken is de kermis vooral een Westkappels volksfeest bij uitstek, wat hoewel anders, een beetje te vergelijken is met de stemming, die heerst bij het carnaval in Noord-Brabant en Limburg.[19]
Op Sportpark de Prelaat, iets ten oosten van het dorp zijn de lokale voetbalvereniging VV de Noormannen, korfbalvereniging KV Stormvogels en tennisvereniging L.T.C. de Westkaap gevestigd.
Bekende Westkapellaars
Geboren
- Mattheus Galenus (Mattheus van Galen) (1528-1573), filosoof, theoloog[43]
- Abraham Caland (1789-1869), dijkwerker, waterstaatkundige[44]
- Johan Gabriëlse (1881-1945), illustrator, lithograaf, schilder en tekenaar
- Jacques van Elsäcker (1883 - 1972), voordrachtskunstenaar[45]
- Alet Schouten (1917-1995), schrijfster
- Ad Kaland (1922-1995), politicus
- Jan van Rooijen (1941-2004), voetballer
- Hans Peter Minderhoud (1973), Olympisch dressuurruiter
- Niels Dominicus (1984), voetballer
Overleden
- Péronne Hosang (1909-1972), actrice
(Ex-) bewoners
- Jan Campert (1902-1943), journalist, dichter, schrijver en verzetsman[46]
- Adriaan Viruly (1905-1986), vlieger, schrijver en Engelandvaarder[47]
- Denis Galloway (1878-1957), fotograaf en etnografisch kunstenaar[48]
Foto's
-
De markt -
-
Vuurtoren Westkapelle Hoog -
Lichtbaken Westkapelle Laag -
Woonhuizen aan de markt
Zie ook
- Lijst van rijksmonumenten in Westkapelle
- Lijst van burgemeesters van Westkapelle
- Stranding van de Doris
- ↑ a b c d e f Tabel: Bevolking; maandcijfers per gemeente en overige regionale indelingen, 1 januari 2023, Centraal Bureau voor de Statistiek, Voorburg/Heerlen
- ↑ Wandeling door de geschiedenis van de smalstad Westcappel; speculatieve theorie
- ↑ Willebrordlegende
- ↑ J.G. Kruisheer (1986). Oorkondenboek van Holland en Zeeland tot 1299 dl. 2. Van Gorcum, Assen/Maastricht, p. 8-21.
- ↑ Cox, Joost C.M. (2012). Repertorium van de Stadsrechten in Nederland (pdf). Stichting tot uitgaaf der bronnen van het oud-vaderlands recht, Oisterwijk, "Westkapelle", pp. 198. Gearchiveerd op 23 januari 2022. Geraadpleegd op 30 juni 2022.
- ↑ Doeleman, F. (1982-1984). "Stad". Encyclopedie van Zeeland. Red. ZB/KZGW. Geraadpleegd op 30 juni 2022.
- ↑ K. Baart (1889). Westkapelle, hare bevolkinge, Westkapelsche dijk. Geschiedkundig en karakteriseerend beschreven. J.C. & W. Altorffer, Middelburg, p. 9-13.
- ↑ a b Hugo Franciscus van Heussen (1722). Oudheden en gestichten van Zeeland, behelzende de oudheden, opkomsten, Volume 1. C. Vermey, p. 240.
- ↑ Abraham Jacob van der Aa (1847). Aardrijkskundig Woordenboek der Nederlanden: S, Volume 10. Noorduyn, Gorinchem, p. 318.
- ↑ a b Mattheus Smallegange (1696). Nieuwe Cronyk van Zeeland. J. Meertens, p. 628.
- ↑ a b K. Baart (1889). Westkapelle, hare bevolkinge, Westkapelsche dijk. Geschiedkundig en karakteriseerend beschreven. J.C. & W. Altorffer, Middelburg, p. 13-17.
- ↑ M. H. Wilderom, Ing. (1968). Tussen Afsluitdammen en Deltadijken III; Midden-Zeeland. Rijkswaterstaat, p. 244-245.
- ↑ Peter Blom, Peter Henderikx, Aad de Klerk, Peter Sijnke, Ad Tramper (2009). Historische Atlas van Walcheren. Vantilt, Nijmegen, p. 45. ISBN 9789460040337.
- ↑ Dr. M.K. Elisabeth Gottschalk (1975). Stormvloeden en rivieroverstromingen in Nederland; II. Van Gorcum, Assen, p. 134.
- ↑ Peter Blom, Peter Henderikx, Aad de Klerk, Peter Sijnke, Ad Tramper (2009). Historische Atlas van Walcheren. Vantilt, Nijmegen, 19,35. ISBN 9789460040337.
- ↑ Henderikx, Peter (2009). De vorming in 1555 van het markizaat van Veere en de aard en herkomst van de aan het markizaat verbonden goederen en heerlijkheden §De verwerving van de steden Vlissingen, Westkapelle, Domburg en Brouwershaven door Hendrik II en Wolfert VI en de vergroting van het stadsgebied van Veere. In: Peter Blom, Hans Cools, Simon Groenveld, Peter Henderikx, Paul Rem, Louis Sicking (ed.). Borsele Bourgondië Oranje; Heren en Markiezen van Veere en Vlissingen. Verloren, Hilversum, pp. 76-81. ISBN 978-90-8704-005-5.
- ↑ K. Baart (1889). Westkapelle, hare bevolkinge, Westkapelsche dijk. Geschiedkundig en karakteriseerend beschreven. J.C. & W. Altorffer, Middelburg, p. 22-27.
- ↑ Gemeentelijke indeling op 1 januari 1997. cbs. Gearchiveerd op 5 maart 2021. Geraadpleegd op 10 januari 2022.
- ↑ a b Kermis, Stichting Cultuurbehoud Westkapelle, 13 juni 2014
- ↑ a b Jan Kaland, Het gaaischieten op de kermis van Westkapelle. Achtergronden, tradities, gang van zaken. (pdf) (Juni 2014). Geraadpleegd op 17 januari 2022.
- ↑ a b c Peter Blom, Peter Henderikx, Aad de Klerk, Peter Sijnke, Ad Tramper (2009). Historische Atlas van Walcheren. Vantilt, Nijmegen, 62,63. ISBN 9789460040337.
- ↑ a b c d M. H. Wilderom, Ing. (1968). Tussen Afsluitdammen en Deltadijken III; Midden-Zeeland. Rijkswaterstaat, p. 226-234.
- ↑ a b De molens van Westkapelle; Stichting Cultuurbehoud Westkapelle, 25 juni 2013
- ↑ Kees Cijsouw (oktober 2004). Doelwit dijk... bevrijdingsdrama. Den Boer/De Ruiter, Middelburg, p. 9. ISBN 90-74576-51-6.
- ↑ P. Davidse (2005). Westkapelle in vroeger tijden. Deboektant, Klaaswaal, p. 12. ISBN 90-5534-224-6.
- ↑ van Hoof, A.E.M. (december 2010). Memories to share. Zeeland 2010: 145
- ↑ Leo Hollestelle (1990). Een Dijk van een Dijk. De Westkappelse Zeedijk in de loop van de tijd. Waterschap Walcheren, Middelburg, p. 35-47. ISBN 90-9003808-6.
- ↑ R.H. Bogaards, J.W. Francke en S. Parma (1978). Fysisch, chemisch, biologisch en morfometrisch onderzoek in nederlandse brakwaterplassen. 1. De Kreek bij Westkapelle (pdf). Delta Instituut voor Hydrobiologisch Onderzoek, Yerseke, p. 16, 25.
- ↑ Vuurtoren, Stichting Cultuurbehoud Westkapelle
- ↑ K. Baart (1889). Westkapelle, hare bevolkinge, Westkapelsche dijk. Geschiedkundig en karakteriseerend beschreven. J.C. & W. Altorffer, Middelburg, p. 65-69.
- ↑ vuurtorensinnederland.nl, Het lage licht van Westkapelle. Gearchiveerd op 20 september 2022. Geraadpleegd op 20 september 2022.
- ↑ Leo Hollestelle (1990). Een Dijk van een Dijk. De Westkappelse Zeedijk in de loop van de tijd. Waterschap Walcheren, Middelburg, p. 64-85. ISBN 90-9003808-6.
- ↑ Isaak Tirion (1753). Tegenwoordige staat der vereenigde Nederlanden; vervolgende de beschryving van Zeeland dl.2. Isaak Tirion, p. 258-261.
- ↑ Kluiver, J.H. (1 januari 1980). Een Reis Door Zeeland in 1774. Archief KZGW 1980: 143-144
- ↑ A.J. van der Aa (1849). Aardrijkskundig Woordenboek der Nederlanden: W-Y, Volume 12. Noorduyn, Gorinchem, p. 342.
- ↑ Het Grôôt 'ôôd of Zuiderhoofd, Stichting Cultuurbehoud Westkapelle
- ↑ Beschrijving van het monument bij het Nationaal Comité 4 en 5 mei.
- ↑ Cats, Jacques, "Oorlogsmuseum in Westkapelle", Provinciale Zeeuwse Courant, 11 augustus 2001, pp. 11. Geraadpleegd op 28 februari 2022.
- ↑ "Het Polderhuis gaat de Westkappelse vuurtorens als museum exploiteren", Stichting Cultuurbehoud Westkapelle, 24 december 2014. Gearchiveerd op 24 mei 2019. Geraadpleegd op 28 februari 2022.
- ↑ Westkapelle, ‘Monument voor de 4e Commando Brigade’ Nationaal Comité 4 en 5 mei.
- ↑ Klederdracht, Stichting Cultuurbehoud Westkapelle, 6 maart 2017
- ↑ Het ringrijden op de Westkappelse kermis, Stichting Cultuurbehoud Westkapelle, 13 juni 2014
- ↑ Jacobus Wilhelmus Regt (1869). Neêrlands beroemde personen, naar hunne geboorteplaatsen in aardrijkskundige orde gerangschikt en beknopt toegelicht. van Nooten, Schoonhoven, p. 337.
- ↑ De Bruin, M.P. (Juli 1951). Abraham Caland. Waterbouwkundig Tijdschrift O.T.A.R. 36 (1): 281-290
- ↑ Edo Hebinck (2019). Zonen van Westkapelle; Adriaan Viruly, Jan Campert, Jac. van Elsacker, als Westkappels drietal.. Stichting Museum Droom en Geheugen, Ede, p. 57-65.
- ↑ Edo Hebinck (2019). Zonen van Westkapelle; Adriaan Viruly, Jan Campert, Jac. van Elsacker, als Westkappels drietal.. Stichting Museum Droom en Geheugen, Ede, p. 34-52.
- ↑ Edo Hebinck (2019). Zonen van Westkapelle; Adriaan Viruly, Jan Campert, Jac. van Elsacker, als Westkappels drietal.. Stichting Museum Droom en Geheugen, Ede, p. 19-31.
- ↑ Denis Galloway, Stichting Cultuurbehoud Westkapelle, 22 juni 2015
· 
· 
· · 
