Een betoging, manifestatie of demonstratie is een openbare samenkomst voor of tegen een bepaalde zaak. Betogingen zijn een politiek actiemiddel. Ze vormen een alternatief voor bestuurlijke en democratische processen.

Het recht op manifestatie is in diverse landen een democratisch recht. Veel manifestanten zien het ook als een democratische plicht, een middel om bestuurders, volksvertegenwoordigers en machthebbers erop te wijzen dat ze iets verkeerd doen of iets ten onrechte nalaten.

Niet-democratische landen verbieden manifestaties in het geheel en treden hard op met ordehandhaving.

Een manifestatie is vaak een vorm van protest. Voorafgaand of tijdens zo'n bijeenkomst zijn er vaak sprekers. Er worden vaak spandoeken en tekstborden met leuzen meegedragen, en leuzen geschreeuwd of (protest)liederen gezongen. Ook vinden er soms vlagverbrandingen plaats.

Voorbeelden van verschillende manifestaties zijn:

• Sit-ins, blokkades en bezettingen: Hierbij blokkeert men een belangrijk punt, zoals een doorgang, een verkeersweg, of een gebouw. Soms wordt geprotesteerd tegen een sloop door zichzelf aan de sloopmachines of het te slopen object vast te binden of te ketenen.
• Naaktacties: Zoals Peta, FEMEN en World Naked Bike Ride.
• Stakingen: Veel stakingen gaan gepaard met manifestaties en blokkades door de stakers.
• Massabijeenkomsten: Wanneer er zeer veel mensen met een bepaald doel bijeenkomen om te protesteren is dit op zich al een duidelijk signaal.
• Rellen, wanneer er sprake is van een grootschalige verstoring van de openbare orde.
• Ludieke acties, betogingen over een ernstige zaak maar op een speelse manier uitgevoerd.
• Lawaaidemonstraties, waarbij de openbare orde wordt verstoord door zoveel mogelijk lawaai te maken.

Gedurende het grootste deel van de 20e eeuw kwamen massaprotesten steeds vaker voor en hadden ze ook steeds meer kans van slagen. Volgens onderzoek hadden begin jaren 2000 twee op de drie protestbewegingen die systemische veranderingen eisten, uiteindelijk succes. Achteraf gezien was dat een hoogtepunt: tegen het einde van de jaren 2010 was het succespercentage van protesten gehalveerd tot één op drie, hoewel ze steeds vaker voorkwamen. En in de jaren 2020-2022 is het percentage alweer gehalveerd, tot één op zes. De oorzaken zijn niet geheel duidelijk, maar onderzoekers verwijzen in de eerste plaats naar de toenemende polarisatie wereldwijd, in combinatie met inkomensongelijkheid, nationalistische stromingen, gefragmenteerde nieuwsmedia en andere krachten die de verdeeldheid rond sociale en politieke thema’s verdiepen.^[1][2]

Betogingen zijn in zekere zin een 'risicovol' actiemiddel, omdat men zeker moet zijn dat men een significante opkomst kan mobiliseren.

Amnesty International legde in een rapport van 2024 een patroon bloot van inperking van het betogingsrecht in 21 Europese landen waaronder België en Nederland: repressieve wetten, het gebruik van onnodig of buitensporig geweld, willekeurige arrestaties, vervolgingen, ongerechtvaardigde of discriminerende beperkingen en boetes, in combinatie met het gebruik van indringende bewakingstechnologie.^[3][4]

In België vreesde de coalitie ‘Recht op protest’, bestaande uit de Liga voor Mensenrechten, Amnesty International Vlaanderen, Greenpeace en de vakbonden ABVV, ACV en ACLVB dat het nieuwe Strafwetboek (meer bepaald artikel 547) ernstige risico's met zich meebrengt voor het recht op protest en de vrijheid van meningsuiting: burgerlijke ongehoorzaamheid en oproepen daartoe zouden al te makkelijk strafrechtelijk vervolgd kunnen worden. Na een protestacties tegen de stemming in het parlement in februari 2024 stapte het advocatenkantoor Progress Lawyers namens de coalitie naar het Grondwettelijk Hof om artikel 547 in nietig te laten verklaren.^[5]

Hieronder volgt een overzicht van de grootste betogingen in België, met minstens 50.000 deelnemers. De betoging tegen de sluiting van de autofabriek Renault Vilvoorde in 1997 is de enige uit deze lijst die niet in Brussel plaatsvond, maar in Tubeke.

Betogen is verboden in de zogenaamde neutrale zone, die het Brusselse Warandepark en omliggende straten omvat.^[6] Ze is ingesteld in 1892 en werd in 1920 doorbroken door veteranen van de Eerste Wereldoorlog.^[7] Ook in Namen en Eupen zijn neutrale zones afgebakend. De Raad van State betwijfelde in 2018 of een dergelijk algemeen verbod in overeenstemming is met de vrijheid van meningsuiting zoals gewaarborgd door het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, met name wat betreft individuele of kleine manifestaties.^[8]

Deze lijst is (mogelijk) incompleet. U wordt uitgenodigd op bewerken te klikken om de lijst uit te breiden.

De grootste betogingen ooit in Nederland waren:

• 23 september 1923, Amsterdam, IJsclubterrein, tegen de Vlootwet en de bezuinigingen van het Kabinet-Ruijs de Beerenbrouck II, georganiseerd door de SDAP en het NVV, 70.000 deelnemers. Vooraf waren er 1 miljoen handtekeningen opgehaald.
• 21 november 1981, Amsterdam, Museumplein, Antikernwapendemonstratie tegen de plaatsing van nieuwe kernwapens in Europa (NAVO-dubbelbesluit). Ruim 400.000 betogers liepen een tocht door het centrum van Amsterdam. De betoging was georganiseerd door het Interkerkelijk Vredesberaad.
• 29 oktober 1983, Den Haag, Malieveld, Antikernwapendemonstratie tegen de plaatsing van nieuwe kernwapens, 550.000 betogers, georganiseerd door het Komitee Kruisraketten Nee.
• 2 oktober 2004, Amsterdam, Museumplein. Tegen het kabinetsbeleid van Balkenende 2. Georganiseerd door de vakbonden en Keer het Tij. Er kwamen meer dan 200.000 betogers (ruim 300.000 volgens de gemeente Amsterdam).
• 18 mei 2025, Den Haag, Malieveld, Rode Lijn demonstratie tegen het kabinetsbeleid van kabinet-Schoof ten opzichte van Israëls 'oorlogsmisdaden in Gaza die leiden tot etnische zuivering en genocide'^[10]. Volgens de organisatie kwamen er meer dan 100.000 demonstranten^[11].

Hieronder een overzicht van grote betogingen van de 21e eeuw in Nederland.

Een van de bekendste massamanifestaties is die van 28 augustus 1963, waarbij meer dan 250.000 van allerlei rassen bijeen kwamen om te manifesteren vóór rassengelijkheid. Tot dan toe gold een strikte rassenscheiding in zuidelijke deelstaten, de zogenaamde Jim Crow-wetgeving. Zo mochten zwarte mensen bijvoorbeeld niet in de bus van de blanken en mochten zwarte kinderen niet de scholen van blanke kinderen bezoeken. Dit systeem deed sterk aan de apartheid in Zuid-Afrika denken. Op die bijeenkomst sprak dominee Martin Luther King zijn beroemde rede I Have a Dream uit.

Hoewel de democratische rechten in China beperkt zijn, komen straatmanifestaties op grote schaal voor. Verspreid over heel China schat men dat op een aantal van 1000 per jaar. Het betreft evenwel bijna altijd kleine manifestaties tegen een bepaalde werkgever in verband met de slechte werkomstandigheden. Meestal gaat het niet om grote maatschappelijke manifestaties.

Een uitzondering was de grote studentenmanifestatie van juni 1989 op het Plein van de Hemelse Vrede in Peking, die bloedig werd neergeslagen door het leger: honderden lieten het leven, vele omstanders raakten gewond. Vele studenten zijn vervolgens spoorloos verdwenen. Voor hun leven wordt gevreesd.

De Maandagmanifestaties in 1989 en 1990 waren wekelijkse manifestaties, die aanvankelijk in de Nikolaikirche te Leipzig begonnen maar al snel, geholpen door de West-Duitse televisie, ook in andere Oost-Duitse steden plaatsvonden. De manifestaties werden zo massaal (betogingen van 500,000 personen in Leipzig) dat de regering er geen harde maatregelen tegen durfde te ondernemen, temeer in het besef dat de Sovjet-Unie hen niet meer zou steunen. Uiteindelijk leidde dit tot de val van de Muur, vrije verkiezingen in de DDR, en ten slotte de Duitse hereniging in 1990.

Toen begin 2011, na de val van de regeringen in de buurlanden, ook in Libië manifestaties uitbraken, werden deze met harde hand door het regime neergeslagen. Dit deed uiteindelijk de situatie escaleren, tot een groot aantal steden in opstand kwam en een deel van de politie, het leger en veel publieke functionarissen overliepen. Kadaffi verspeelde hiermee bovendien het krediet dat hij in het buitenland had, waarop de opstandelingen buitenlandse steun kregen en hierdoor in oktober 2011 het hele land konden veroveren en Kadaffi ten val brengen.

Na een aantal schrijnende verkrachtingszaken waarbij kleine kinderen het slachtoffer waren en/of het slachtoffer het niet overleefde, vonden begin 2013 manifestaties in India plaats waarbij werd gepleit voor een hardere en effectievere aanpak van zedenmisdrijven door politie en justitie.

Onderzoek naar betogingen en protesten gebeurt onder meer met de Global Protest Tracker van het Carnegie Endowment for International Peace, waarmee sedert 2016 protestbewegingen wereldwijd in kaart worden gebracht.^[21]

• Betoog
• Conflict
• Vrijheid van vergadering

Zie de categorie Political demonstrations van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.