Fons

Buurtschap in Nederland
Situering
Provincie	Friesland Friesland
Gemeente	Leeuwarden Leeuwarden
Coördinaten	53° 9′ NB, 5° 43′ OL
Overig
Postcode	9023
Netnummer	058
Woonplaats (BAG)	Jorwerd
Portaal    Nederland Friesland

Fons (Fries: Fûns [foens]) is een buurtschap in de gemeente Leeuwarden, in de Nederlandse provincie Friesland. Het is gelegen ten zuidwesten van de stad Leeuwarden tussen Hijlaard en Jorwerd. De buurtschap ligt aan de doodlopende weg Fûns binnen het dorpsgebied van Jorwerd. Tussen Fons en de Jorwerdervaart ligt een Opvaart de in ieder geval tot 1929 de Fonser Opvaart^[1][2] (Fries: Fûnser Opfeart)^[3] werd genoemd.

Fons verkreeg buiten Friesland enige bekendheid nadat de schrijver Geert Mak een boek over Jorwerd en omgeving (inclusief Fons) had geschreven.

De buurtschap is ontstaan op een terp, een opgeworpen heuvel in het landschap. Uit onderzoek bleek dat de terp waarschijnlijk in het midden van de ijzertijd werd opgeworpen.^[4] In 1386 werd de plaats vermeld als Foeldinze, in 1419 als Faltinsze, in 1469 als Fowns en Fondens, in 1480 als toe fondens en in 1543 als Fons. De plaatsnaam zou verwijzen naar de gereconstrueerde familienaam Foldingi, dat afgeleid is van bij de lieden van Foldo of Folde, die de kernbetekenis van 'volk' zou hebben.

Circa 1450 was er sprake van een stins in Fons, die ook wel bekend staat als de Fonsstins of Fondens, een verstevigd stenen huis dat bewoond zou zijn door Doecke Fons rond die tijd. In 1500 overleed ene Liwa à Fondens (Lieuwe Fondens) die eigenaar was van de stins, maar er niet zelf woonde. Hij woonde samen met zijn vrouw in de Fockema State, die in 1533 geërfd werd door een Hotthio à Fondens (Hotze Fons), maar een verwijzing naar de stins was er bij de erfenis niet. In 1529 was er wel sprake van de Fondensera state, waarschijnlijk ook vernoemd naar de persoon en/of de familie. In 1543 werd het vermeld als Fonsera huys ofte staete en bewoond door de familie Fons.

Op de kaart van Schotanus uit 1664 wordt de oude stins of state niet aangegeven, Schotanus wees veel oude en verdwenen plekken aan, hierdoor is de precieze plek van de stins niet bekend. Uit een document uit 1529 op te maken dat de Fondensera State het recht op de zwanenjacht verleend was en dat dit recht gold over het gebied dat strekte tot het Hemstra cruys in het zuiden, in het westen tot Hoptille ende Popta en in het oosten tot Tzumgera ende Weyduma. De oudste vermelding van het geslacht die in veel verschillende spellingswijzen uiteen is gevallen, is de in 1390 geboren Folkert Fondens.

In 1840 telde de buurtschap bij de volkstelling een viertal huizen en had het 24 inwoners. Volgens allecijfers.nl op basis van CBS- en kadastergegevens telde de buurtschap in 2024 een vijftal adressen.^[5] Het omvat vier boerderijen en een huis.^[6].