Morsdistrict

Wijk van Leiden
Kerngegevens
Gemeente	Leiden
Coördinaten	52°9'32"NB, 4°27'50"OL
Oppervlakte	2,05 km²
- land	1,96 km²
- water	0,09 km²
Inwoners (2023)	11.475[1] (5.598 inw./km²)
Woning­voorraad	5.715 woningen[1]
Detailkaart
Kaart van het Morsdistrict (OpenStreetMap februari 2016)
Portaal    Leiden

Het Morsdistrict, in de volksmond de Mors of Morskwartier genoemd, is een van de 10 districten (wijken) van de Nederlandse stad Leiden. De wijk had op 1 januari 2023 11.475 inwoners.^[1]

Het district omvat de CBS-buurten Hoge Mors, Lage Mors en de Transvaalbuurt. Het vormt samen met de Stevenshof en de Leeuwenhoek/Pesthuiswijk (waaronder het Leiden Bio Science Park en het LUMC-terrein) het Stadsdeel West.

Het district wordt in het zuiden, zuidwesten en oosten begrensd door de rivier de Oude Rijn, die lokaal ook wel Galgewater wordt genoemd. Het gebied wordt verder omsloten door de snelweg A44 in het westen en de Plesmanlaan in het noorden.

• 
  Gezicht op de brug bij het Haagsche Schouw. Uit: Montagne. 19e eeuw
• 
  Plattegrond uit 1874 (detail). De stad strekt zich ten westen niet uit voorbij de 'Morsch poort'

Mors betekent niets anders dan moeras, wat sloeg op de ligging aan de lage zijde van de Oude Rijn waar veel moerasgebieden te vinden waren. De naam komt verder terug in benamingen in de binnenstad, waarvan het Morsdistrict gescheiden wordt door de Morssingel, waarna de Morspoort toegang biedt tot de Morsstraat en het buurtje D'Oude Morsch.

De hoger gelegen delen in de Mors, op de dijk/oeverwal langs de rivier, werden het eerst bewoond. De Morsweg, Hoge Morsweg en Rhijnhofweg maken alle onderdeel uit van deze historische route en vormen dan ook het oudste gedeelte van de Mors. Langs deze wegen ligt de oudste bebouwing in een lint met de achterkant naar het water toe, omdat de Oude Rijn vooral een werkrivier was waar de industrie dankbaar gebruik maakte van de transportmogelijkheden die de rivier bood. Veel bedrijvigheid maakte in de loop der tijd plaats voor woningen. De nog spaarzaam in het gebied aanwezige industriële bedrijven zoals de scheepswerven van Akerboom Yacht Equipment en de (rond 2011 gesloten) betonfabriek van Wernink herinneren aan dit verleden. De buitenplaats Rhijnhof is een van de weinige historische gebouwen die op het water georiënteerd zijn. Het bijbehorende landgoed is sinds 1910 in gebruik als begraafplaats Rhijnhof.

De Lage Morsweg is de andere historische weg in de Mors. Feitelijk is het een oud dijkje dat de zuidwestelijke begrenzing vormde van de Pesthuispolder. Het sloot aan op de Haagse Schouwweg (voorheen Haagse Straatweg) en was een belangrijke invalsroute tot Leiden voor het landverkeer vanuit de richting van Den Haag. De boerderij De Slaagh die nu dienstdoet als onderkomen van een medisch kinderdagverblijf, is een overblijfsel van het agrarische verleden van het gebied. Deze boerderij werd gebouwd in 1940, ter vervanging van de eeuwenoude boerderij De Slaag (afgebroken op 9 juni 1944) aan de Haagse Schouwweg. Op de hoek van de Lage Morsweg en de Haagse Schouwweg stond nog een boerderij Kweeklust (gebouwd omstreeks 1911), die na brand werd afgebroken in 1972.

Het gebied behoorde altijd toe aan Oegstgeest, totdat in 1920 het eerste deel van de Mors door Leiden werd geannexeerd waarna in 1966 het overige deel (inclusief de Hoge Mors) volgde.

In en rond winkelcentrum Diamantplein in de Hoge Mors, dat zich ook richt op de Lage Mors, bevinden zich 18 detailhandels,^[2] waaronder één middelgrote supermarkt, met in totaal bijna 2500 m².^[3] Het plein voor het winkelcentrum is in 2013 heringericht. Langs de Morsweg in de Transvaalbuurt is ook kleinschalige detailhandel te vinden, maar deze buurt is vooral gericht op de binnenstad. Ook langs de Lage Morsweg bevinden zich enkele winkels.

De meest economische activiteit is geconcentreerd op het bedrijventerrein Tussen Rijn en Rail/Amphoraweg tussen het spoor, de Rijn en de Doctor Lelylaan (N206). Met het sluiten van betonfabriek Wernink, in 2011, zijn er nu vooral handels- en servicebedrijven gevestigd. Verder is langs de Hoge Morsweg en Morsweg nog incidenteel bedrijvigheid te vinden als overblijfsel van het industriële verleden dat in de loop der tijd werd verdrongen door de stadsuitbreiding.

Langs de Plesmanlaan bevinden zich diverse kantoren, waaronder het hoofdkantoor van zorgverzekeraar Zorg en Zekerheid en de Leidse afdeling van het UWV. Ook bevindt zich hier een vestiging van het Holiday Inn.

In de Lage Mors, aan de Vondellaan, is sinds 2013 het Nationaal Ambulance- en Eerste Hulpmuseum gevestigd.

Kunstcollectief De Mors organiseert onder de noemer Morslevend! activiteiten op het gebied van beeldende kunst, muziek en theater.^[4]

Graffiti in fietstunnels onder de Plesmanlaan en de Doctor Lelylaan is legaal.^[5]

Er zijn vier basisscholen in de Lage Mors:^[6] De Morskring (openbaar, regulier),^[7] De Sleutelbloem (protestants, christelijk, Dalton),^[8] E.L.S. (bijzonder neutraal),^[9] en Pacelli (rooms-katholiek).^[10]

In de Hoge Mors is er ook nog de school 'Auris De Weerklank', een school voor kinderen met een taalontwikkelingsstoornis (TOS) (auditief of cognitief). Het instituut is opgericht in 1959, en sinds 1977 gevestigd in de Hoge Mors.^[11][12]

In en rondom winkelcentrum Diamantplein bevinden zich de meeste wijkvoorzieningen. In 2002 werd er een nieuw gezondheidscentrum aan de Vondellaan geopend. In 2009 werd het gezondheidscentrum aan de Robijnstraat volledig vernieuwd.

Woon-zorgcentrum Robijnhof is onderdeel van stichting Libertas Leiden.^[13]

Op 17 november 2016 is het zorgcentrum van Robijnhof "tijdelijk gesloten", minimaal tot 2021, en zijn de bewoners overgebracht naar Rijn en Vliet.^[14] De meeste bewoners hadden moeite met de verplichte verhuizing uit hun vertrouwde wijk De Mors.

In het zorgdeel van Robijnhof wonen sinds januari 2017 statushouders, studenten en mensen met een lichte begeleidingsvraag, tot het moment dat besloten wordt over renovatie of nieuwbouw.

In de Mors bevinden zich de sportcomplexen Morskwartier I en Morskwartier II, met de voetbalvelden van DoCoS, VV Leiden en FC Rijnland, sporthal de 3 Octoberhal en het terrein van rugbyclub DIOK.^[15][16][17] Ook wordt er tafeltennis gespeeld bij DoCoS Tafeltennis.

Het Galgewater wordt gebruikt door de roeiverenigingen Koninklijke Studenten Roei Vereniging Njord en Die Leythe die vlak bij elkaar hun clubhuizen en loodsen hebben achter de huizen van de Morsweg.

Denksportcentrum Leiden geeft onderdak aan vier bridgeclubs, vier schaakclubs, een go-club, een damclub, en een mahjongclub.^[18]

Per 9 december 2018 rijden door de wijk de volgende buslijnen:^[19]

Van west naar oost, allen grenzend aan het Morsdistrict:

• 
  Oude Rijnbrug (auto's, A44)
• 
  Haagsche Schouwbrug (alle wegverkeer)
• 
  Stevensbrug (bus/fiets/voetganger)
• 
  De Vink (treinen)
• 
  Churchillbrug (alle wegverkeer, N206)
• 
  Rijnzichtbrug (alle wegverkeer)

Veel straten in de zuidelijke Hoge Mors zijn genoemd naar mineralen, vooral (half-)edelstenen: Agaatlaan, Amethistkade, Aquamarijnstraat, Azurietkade, Berylstraat, Briljantstraat, Carneoolstraat, Diamantlaan, Gitstraat, Granaatplein, Jadestraat, Kornalijnstraat, Kristalstraat, Koraalstraat, Maansteenpad, Onyxstraat, Opaalstraat, Parelstraat, Robijnhof, Robijnstraat, Rozenkwartsstraat, Saffierstraat, Smaragdlaan, Tijgeroogstraat, Toermalijnstraat, Turkooislaan, Zirkoonstraat.

In de noordelijke Hoge Mors verwijzen straten naar onafhankelijkheidsstrijders: Alexander Dubchekplaats, Andrej Sacharovstraat, Amalrikplaats, Cabralstraat, Gandhistraat, Jan Palachstraat, Martin Luther Kingpad, Mondlandstraat, Multatuliplein, Onafhankelijkheidsweg, Panagoulispad, Romeroplein, Sharirstraat.

Park Kweeklust speelt een hoofdrol in het prentenboek Ruud de Reiger & de Koele Kikker (2017) van wijkbewoners Alexander Schlangen en Jenny de Bruin.

• 
  Huize Rhijnhof, gebouwd in 1775 door architect Johan Samuel Creutz^[20]
• 
  Begraafplaats Rhijnhof, sinds 1910 (voordien een park bij Huize Rhijnhof)^[21]
• 
  Trisor complex in de Hoge Mors, stadsvernieuwingsproject, opgeleverd in 2012, drie lage woonblokken en een hoog blok, ruim 300 woningen^[22][23]
• 
  Voormalige betonfabriek Wernink gelegen aan de Oude Rijn (gesloten in 2013)
• 
  De Wetstraat, een woonerf in de Transvaalbuurt
• 
  Denksportcentrum Leiden (schaken, dammen, go, bridge, mahjong)
• 
  Park Kweeklust, in de Lage Mors
• 
  Dierenweide Park Kweeklust

Van platteland naar stadswijk

• 
  Hoge Morsweg 140 (1967)
  Boerderij
• 
  Hoge Morsweg 140 (2010)
  Restaurant^[24]

Muurgedichten in het Morsdistrict

• 
  Nederlandse Spoorwegen (2003)
  van Cornelis Bastiaan Vaandrager, Morsweg 6
• 
  Jagadada (1998)
  van Antony Kok
  Damlaan 1
  Het gedicht is als gevolg van de sloop van de gymzaal waarop het was aangebracht in 2004 verdwenen, maar in april 2010 opnieuw aangebracht.
• 
  Bi blueri buruz (Over de Blues) (2003)
  van Ibon Sarasola
  Multatuliplein 3

Beelden in of bij het Morsdistrict

• 
  Vijf beelden op een kromme (2002)
  Frans de Wit
  Plesmanlaan (bij Naturalis)
  materiaal: scheepsstaal^[25]
• 
  Kraanhaak van HLV Thialf
  (verplaatst 2015) Vondellaan
  (gebouw Heerema Marine Contractors)
  materiaal: staal
• 
  Betonplastiek (1977)
  Vondellaan
  Frans de Wit
• 
  Het gezin (1953)
  Van Baerlestraat
  Cor Hund
  materiaal: brons

• Lijst van rijksmonumenten in Morsdistrict
• Lijst van gemeentelijke monumenten in Morsdistrict

• Overzicht Morsdistrict op Wikimapia
• Morslint project
• Blog kunstenaarscollectief Morslevend!
• Kwartaalblad 'Morsetekens', digitaal archief
• Informatie van de overheid
  • Indeling van Leiden naar stadsdeel, district en buurt
  • Districtsraad Mors
  • Gemeentelijke cijfers
    • Staat van de wijk Morsdistrict
    • Staat van de buurt Hoge Mors, Lage Mors, Transvaalbuurt
    • Sociaal wijkprofiel Mors (2015)
  • Gemeentelijk beleid
    • Bestemmingsplan Morskwartier (mei 2013)
    • Beleidsvisie Leiden tav herprofilering bedrijvigheid