Nationale Dodenherdenking (Nederland)

De Nationale Dodenherdenking in Nederland is oorspronkelijk de herdenking van tijdens de Tweede Wereldoorlog omgekomen Nederlandse militairen en verzetsstrijders. Zij vindt jaarlijks plaats op 4 mei, met onder andere twee minuten stilte om 20.00 uur. Andere landen kennen een vergelijkbare dag van eer, zoals België, Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten op 11 november, de Wapenstilstandsdag van de Eerste Wereldoorlog.

De eerste Nationale Dodenherdenking vond plaats in het Olympisch Stadion in Amsterdam op 31 augustus 1945, de verjaardag van koningin Wilhelmina. De landelijke herdenking is sinds 1961 bij het Nationaal Monument op de Dam in Amsterdam en wordt sinds 1988 georganiseerd door het Nationaal Comité 4 en 5 mei. Honderden andere comités organiseren daarnaast plaatselijke herdenkingen, met een eigen invulling. (Lees verder)

Gasthuis

Een gasthuis was in de middeleeuwen een instelling voor de nachtelijke opvang van daklozen. De gasten aan wie een slaapplaats werd geboden varieerden van landlopers tot pelgrims. Later ontstonden vele vormen van gasthuizen, waarvan de belangrijkste was de opvang van zieken en bejaarden. Uit het gasthuis zijn het huidige ziekenhuis, verpleeghuis en verzorgingshuis ontstaan.

Een veelgebruikt synoniem voor gasthuis is godshuis. Dit woord is echter minder scherp omlijnd omdat het meerdere betekenissen heeft. (Lees verder)

Bevrijdingsdag

Bevrijdingsdag is de dag waarop het einde van de Tweede Wereldoorlog wordt gevierd. In Nederland wordt als datum 5 mei aangehouden, omdat het Duitse leger in Nederland op 5 mei 1945 capituleerde. Veel andere Europese landen vieren niet, zoals Nederland, de bevrijding van het eigen territorium, maar herdenken al dan niet op officiële wijze de overwinning op Duitsland (Engels: Victory in Europe Day). Meestal wordt de overwinning op 8 mei gevierd omdat Duitsland op 8 mei 1945 capituleerde, waardoor in Europa een einde kwam aan de Tweede Wereldoorlog. (Lees verder)

Catharina II van Rusland

Catharina II Aleksejevna (Russisch: Екатерина II Алексеевна, Jekaterina II Aleksejevna) (Stettin, 2 mei 1729 – Tsarskoje Selo, 17 november 1796), bijgenaamd Catharina de Grote (Russisch: Екатерина Великая, Jekaterina Velikaja), was van 1762 tot 1796 tsarina van Rusland.

Ze werd in het Duitse Stettin in Pommeren (sinds 1945 Szczecin in Polen) geboren als Sophia Augusta Frederika, prinses van Anhalt-Zerbst-Dornburg, dochter van vorst Christiaan August van Anhalt-Zerbst en hertogin Johanna Elisabeth van Sleeswijk-Holstein-Gottorp. Ze was een nicht van de koningen Gustaaf III en Karel XIII van Zweden en echtgenote van de Russische troonopvolger Peter III. (Lees verder)

Parijse studentenrevolte

In mei 1968 brak vanuit een studentenopstand een algemene staking uit over heel Frankrijk, de Parijse studentenrevolte genaamd. Ook in andere landen waren er grootschalige protesten. Al snel namen de gebeurtenissen bijna revolutionaire vormen aan, tot het protest uiteindelijk uitstierf na onderdrukking door de overheid. De manifestaties waren uniek omdat ze niet uitgingen van een bepaalde bevolkingsgroep, maar omdat ze etniciteit, cultuur, klasse en leeftijd overstegen. De proteststakingen waren vooral gericht tegen de "oude maatschappij" en traditionele moraliteit, waarbij vooral het onderwijssysteem en werkgelegenheid bekritiseerd werden. (Lees verder)

Basisinkomen

Een basisinkomen is een gegarandeerd inkomen dat elke burger/inwoner (gedeeltelijk) van de overheid krijgt. Met basisinkomen wordt over het algemeen een onvoorwaardelijk basisinkomen (OBi) bedoeld, waarbij iedere burger hetzelfde krijgt ongeacht over welke overige inkomsten of over welk vermogen hij of zij beschikt. In geval van voorwaardelijkheid van toekenning spreekt men niet meer van een basisinkomen maar van een uitkering. Een alternatief voor een onvoorwaardelijk basisinkomen is de negatieve inkomstenbelasting, waarbij de overheidssteun afneemt naarmate een persoon meer eigen inkomsten heeft. (Lees verder)

Geschiedenis van de Nederlandse zeevisserij

In gewesten als Holland, Zeeland en landsdelen als Groningen en de Waddeneilanden vonden eeuwenlang zekere vormen van zeevisserij plaats. Die gewesten, landsdelen en eilanden bleven na 1813, toen Nederland zich als natie had gevestigd, daarvan als provincies deel uitmaken. De verschillende soorten van zeevisserij die binnen deze voormalige gewesten en landsdelen werden bedreven en die met name werden uitgeoefend in de Noordzee, in de voormalige Zuiderzee – het latere IJsselmeer – en in de Waddenzee bleven in Nederland overeind. (Lees verder)

Agfacommando

Het Agfacommando was van 12 september 1944 tot 30 april 1945 een van de 169 buitencommando's van concentratiekamp Dachau, dat gebruikt werd voor de productie van wapenonderdelen. In totaal waren in het kamp ongeveer zevenhonderd vrouwen geïnterneerd; gemiddeld ruim vijfhonderd: tweehonderd uit Nederland en ongeveer driehonderd uit Oost- en Zuidoost-Europa, voornamelijk Polen. Zij verrichtten dwangarbeid in de fabriek van Agfa Kamerawerke (indertijd een onderdeel van IG Farben) in de Tegernseer Landstraße 161 in München-Giesing, een voorstad van München op ongeveer 23 kilometer van Dachau. De fabriek richtte de productie vanaf 1941 geheel op de behoeften van de Wehrmacht en er werd een groeiend aantal dwangarbeiders ingezet, onder wie een groot aantal politieke gevangenen. (Lees verder)

Eerste Engels-Nederlandse Oorlog

Met de Vrede van Westminster (8 mei 1654) kwam een einde aan de Eerste Engels-Nederlandse Oorlog (1652–1654). Deze oorlog werd geheel op zee bevochten tussen het Engelse Gemenebest en de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. In de vroege 17e eeuw beschikten de Nederlanders over een gigantische handelsvloot, groter dan de vloten van alle Europese landen bij elkaar. Ze hadden een dominante positie in de Baltische handel en een belangrijk aandeel in de scheepvaart op de rest van Europa. Voorts werden grote delen van de Portugese koloniën veroverd, waaronder die in het door de specerijenhandel zeer profijtelijke Oost-Indië. (Lees verder)

Roodkopgier

De roodkopgier of kalkoengier (Cathartes aura) is de meest wijdverspreide vogel uit de familie gieren van de Nieuwe Wereld (Cathartidae). Zijn verspreidingsgebied loopt van het zuiden van Canada tot aan Vuurland, het zuidelijkste punt van Zuid-Amerika. Een groot deel van zijn leefgebied overlapt dat van de nauw verwante kleine en grote geelkopgier en van de zwarte gier.

De habitat van de roodkopgier bestaat uit een verscheidenheid aan open en halfopen terreinen. Een groot dagdeel foerageert hij, waarbij hij gebruik maakt van thermiek. De roodkopgier is een aaseter die zich vrijwel alleen met kadavers voedt. Deze vindt hij niet alleen op het zicht, zoals alle gieren doen, maar ook op de geur. De roodkopgier is in staat om op grote afstand de gassen te onderscheiden die bij de ontbinding vrijkomen. (Lees verder)

Europese Unie

De Europese Unie (EU) is een uit 27 Europese landen bestaand statenverband. De EU vindt haar oorsprong in de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal en de Europese Economische Gemeenschap, in 1958 gevormd door zes landen (België, de Bondsrepubliek Duitsland, Frankrijk, Italië, Luxemburg en Nederland). In de jaren erna groeiden de Europese Gemeenschappen in omvang door de toelating van nieuwe lidstaten en in macht door het uitbreiden van hun zeggenschap. Het Verdrag van Maastricht uit 1992, in werking getreden in 1993, vormde de huidige Europese Unie. De laatste aanpassing aan de constitutionele basis was in 2009 met het (in 2007 ondertekende) Verdrag van Lissabon. In 2020 trok voor het eerst een lidstaat zich terug uit de Europese Unie, namelijk het Verenigd Koninkrijk. (Lees verder)

Marinière

Een marinière is een gebreid kledingstuk voor het bovenlichaam met horizontale, wit-blauwe strepen en driekwartsmouwen. Het kledingstuk, traditioneel vervaardigd uit jersey van katoen of wol, stamt uit de Franse marine van de 19e eeuw en wordt nog altijd gedragen door sommige matrozen. In de 20e eeuw is de marinière opgedoken in zowel de haute couture als de alledaagse klederdracht, waardoor ze verschillende connotaties verwierf.

De marinière werd in 1858 ingevoerd in het Franse matrozenuniform. In de late 19e eeuw dienden de 'Bretonse strepen' van de matrozentrui als inspiratie voor de eerste badmode. Modeontwerpster Coco Chanel liet er zich in het eerste kwart van de 20e eeuw door inspireren om stijlvolle vrijetijdskleding voor vrouwen te maken. Een nieuwe omwenteling vond plaats in de jaren na de Tweede Wereldoorlog, toen de marinière via avant-gardistische kunstenaars en existentialistische filosofen een populaire kledingkeuze werd voor wie er rebels en authentiek wilde uitzien. (Lees verder)

Fall Gelb

Fall Gelb was tijdens de Tweede Wereldoorlog de naam voor het Duitse militaire plan van het Oberkommando der Wehrmacht (OKW) om de Lage Landen aan te vallen en in te nemen. Deze militaire actie was onderdeel van de Slag om Frankrijk. Fall Gelb werd met groot succes uitgevoerd in mei 1940 en zou in juni worden gevolgd door Fall Rot om Frankrijk als geheel te verslaan.

Op vrijdag 10 mei 1940 werden Nederland, België en Luxemburg door het Duitse leger binnengevallen. In Nederland capituleerde generaal Winkelman op 14 mei na het bombardement op Rotterdam eerder die dag. De strijd in Zeeland bleef buiten deze capitulatie. In België capituleerde koning Leopold III op 28 mei. (Lees verder)

Koningsdag

Koningsdag of Koninginnedag is een nationale feestdag in het Koninkrijk der Nederlanden (Nederland, Aruba, Curaçao en Sint Maarten). Sinds de abdicatie van koningin Beatrix en de inhuldiging van koning Willem-Alexander op 30 april 2013 wordt Koningsdag gevierd op zijn verjaardag, 27 april – voordien op 31 augustus (1891–1948) en 30 april (1949–2013). De dag wordt gevierd met verschillende festiviteiten (ook gedurende de voorafgaande 'koninginnenacht' of 'koningsnacht') en een vrijmarkt. (Lees verder)

Nepenthes

Nepenthes is een geslacht van tropische vleesetende bekerplanten in de monotypische familie Nepenthaceae. Het geslacht bestaat uit meer dan 160 soorten, waarvan de meeste endemisch zijn in hun regio. Het verspreidingsgebied ligt grotendeels in Zuidoost-Azië, met de grootste biodiversiteit in Borneo, Sumatra en de Filipijnen. Een klein aantal soorten komt tot ver daar buiten voor, waaronder in Sri Lanka, Madagaskar en de Seychellen.

Gewoonlijk groeien de planten uit dit geslacht als klimplant of lage struik op een voedselarme grond. Met hun nectar lokken ze insecten en andere prooidieren in hun vangbekers. Deze is gevuld met een stroperige vloeistof vol met verteringsenzymen. Veel bekerplanten leven in symbiose met andere organismen, waarvan een groot aantal volledig afhankelijk van de plant is. (Lees verder)

Fanny Blankers-Koen

Francina Elsje (Fanny) Blankers-Koen (Lage Vuursche, 26 april 1918 – Hoofddorp, 25 januari 2004) was een Nederlandse atlete. In 1948 won ze tijdens de Olympische Spelen in Londen vier gouden medailles. Daarnaast veroverde zij op de Europese kampioenschappen van 1946 en 1950 in totaal vijfmaal goud, verdeeld over vier verschillende onderdelen. In 1999 werd zij door de internationale atletiekfederatie World Athletics gekozen tot internationaal atlete van de 20e eeuw. (Lees verder)

Paul Panda Farnana

Panda Farnana of met zijn later verworven namen Paul Panda Farnana M'Fumu (1888 – 12 mei 1930) was een Congolese agronoom en intellectueel. Als eerste en lange tijd ook laatste Congolees voltooide hij onder Belgisch bewind hogere studies. Vanuit nationalistische en pan-Afrikaanse overtuigingen kwam hij op tegen de misstanden van het kolonialisme in toenmalig Belgisch Congo (het huidige Congo-Kinshasa). (Lees verder)

Diamant

Diamant (Oudgrieks: ἀδάμας of adamas, "onverslaanbaar") is een allotrope verschijningsvorm van koolstof die als delfstof aangetroffen wordt, maar ook in laboratoria gemaakt kan worden. In diamant hebben de koolstof-koolstofbindingen een viervlakstructuur waardoor de atomen in drie dimensies gebonden zijn; dit verklaart deels de hardheid waar het mineraal zijn naam aan dankt.

Diamant is voor zover bekend het hardste materiaal dat in de natuur voorkomt en is dan ook het ijkpunt voor hardheid 10 op de hardheidsschaal van Mohs. Alleen enkele industrieel vervaardigde materialen, die eveneens uit zuivere koolstof zijn opgebouwd, zijn harder. (Lees verder)

Johan van Oldenbarnevelt

Johan van Oldenbarnevelt (Amersfoort, 14 september 1547 – Den Haag, 13 mei 1619) was raadpensionaris van de Staten van Holland tijdens de Tachtigjarige Oorlog. Hij werkte lange tijd samen met Maurits van Oranje (de zoon van Willem van Oranje), maar werd door zijn eigenzinnig optreden het slachtoffer van een door Maurits beheerst politiek proces en daaropvolgende executie. (Lees verder)

Paard van Troje

Het paard van Troje is een van de bekendste verhalen uit de Griekse mythologie. Het vertelt hoe belegerende Grieken erin slaagden om Troje binnen te dringen door zich te verstoppen in een reusachtig houten paard, dat door de nietsvermoedende inwoners van Troje binnen de stadsmuren werd gehaald. Bij uitbreiding staat het voor een gewenste zaak die ergens wordt binnengehaald, maar waarin een ongewenste lading is verborgen. Kort gezegd: zijn eigen ondergang argeloos bewerkstelligen. Een bekend Nederlands voorbeeld is het Turfschip van Breda.

Omdat de Grieken er niet in slaagden Troje in te nemen, zochten ze hun toevlucht tot een list. Ze bouwden een reusachtig houten paard waarin soldaten zich verschansten. Dit paard werd 's avonds voor de poort achtergelaten en 's nachts door de Trojanen binnengehaald. Later die nacht kwamen de Griekse soldaten tevoorschijn en openden de poort voor hun kompanen. De verovering van Troje was een feit. Aan de historische correctheid van het paard van Troje wordt getwijfeld. Historici menen dat het paard een van de hersenspinsels is van de auteur die zijn dichterlijke vrijheid gebruikte. (Lees verder)

Kwallen

Kwallen zijn een diverse groep in zee levende, vrijzwemmende neteldieren (Cnidaria). Kwallen zijn eenvoudig gebouwde zeedieren met een gelatineus, parapluvormig lichaam en neerhangende tentakels. De tentakels zijn bewapend met netelcellen en worden gebruikt om prooien te vangen en roofdieren af te schrikken.

Kwallen komen wereldwijd voor, van oppervlaktewateren tot in de diepzee. Ze hebben een complexe levenscyclus; de meduse (het kwalstadium) kan rondzwemmen en brengt na geslachtelijke voortplanting kleine larfjes voort. Uit deze larven groeit een vastzittende poliep die kleine kwalletjes afsnoert. (Lees verder)